«عیب‌جویی» سم خاموشی که روابط را از بین می‌برد | ایران مدلبز

«عادت کرده همیشه دنبال ایراد گرفتن از دیگران باشه. زندگی همسایه و فامیل رو زیر نظر داره تا یه نکته برای سرزنش کردن پیدا کنه. همه از دستش خسته شدیم. خدا منو ببخشه، ولی گاهی آرزو می‌کنم کاش نبود تا این‌قدر با زبونش به زندگی ما آسیب نزنه.» شاید شما هم چنین تجربه‌ای داشته باشید؛ کسی در اطراف‌تان که مدام درباره دیگران صحبت می‌کند، از زمین و زمان ایراد می‌گیرد و انگار رسالتش در زندگی پیدا کردن و بازگو کردن نقص‌های دیگران است. اما چرا بعضی‌ها این‌قدر به زندگی دیگران سرک می‌کشند و دنبال پیدا کردن عیب‌های بقیه هستند؟ و اصلا چرا به‌جای تمرکز روی خودمان، این‌قدر راحت درباره دیگران قضاوت می‌کنیم؟

چرا عیب‌جویی می‌کنیم؟
همه ما می‌دانیم که یکی از ارزش‌های مهم در اسلام، حفظ آبروی آدم‌هاست، اما گاهی انگار فراموش می‌کنیم که هر کلمه‌ای که بر زبان می‌آوریم، می‌تواند تأثیری عمیق بر زندگی دیگران داشته باشد.

حجت‌الاسلام علوی‌زاده، پژوهشگر اخلاق اسلامی، در مقاله‌ای درباره «روان‌شناسی غیبت‌کننده و عیب‌جو» به حدیثی از امام علی علیه السلام اشاره می‌کند که فرمودند: «کسانی که خود عیب دارند، علاقه‌مند به شایع کردن معایب مردم هستند تا برای عیوب خود عذری بیابند.» او معتقد است که افراد عیب‌جو، اغلب برای پنهان کردن کاستی‌های خودشان، روی نقص‌های دیگران تمرکز می‌کنند. این کار شاید در ظاهر، حس برتری به آن‌ها بدهد، اما در واقع، نشان‌دهنده نارضایتی درونی و ضعف شخصیتی‌شان است.

 عیب‌جویی؛ دشمن آرامش و روابط سالم
روان‌شناسان نیز می‌گویند که عیب‌جویی می‌تواند ناشی از حسادت، کمبود اعتماد به نفس یا حتی مشکلات شخصی و روحی باشد. بعضی افراد وقتی نمی‌توانند در زندگی خود پیشرفت کنند، تلاش می‌کنند دیگران را پایین بکشند تا احساس بهتری داشته باشند. اما این راهکار نه‌تنها مشکلاتشان را حل نمی‌کند، بلکه باعث می‌شود دیگران نیز از آن‌ها فاصله بگیرند.

دکتر زهرا احمدی در مقاله‌ای با عنوان «اثرات مخرب سرزنش در روابط بین زوجین» می‌نویسد: «ایرادگیری، سرزنش و عیب‌جویی، پیکرهٔ صمیمیت را متلاشی می‌کند و فضای عاطفی را سرد می‌کند.» این یعنی عیب‌جویی، حتی در نزدیک‌ترین روابط مثل زندگی زناشویی، می‌تواند فاصله‌ای عمیق بین افراد ایجاد کند. چه بسا زوج‌هایی که به دلیل سرزنش‌های مداوم و تمرکز روی ایرادهای یکدیگر، دچار بحران‌های عاطفی و در نهایت جدایی شده‌اند.

عیب‌جویی در صدر اسلام
پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم و ائمه اطهار علیهم السلام بارها در نکوهش عیب‌جویی سخن گفته‌اند، چون این رفتار نه‌ تنها غیراخلاقی است، بلکه باعث از بین رفتن اعتماد، ایجاد اختلاف و حتی دشمنی میان افراد می‌شود. و این در حالی است که شاید فکر کنیم که این مشکل مخصوص جامعه امروز ماست، اما در زمان پیامبر اسلام صل الله علیه و آله و سلم هم چنین رفتاری دیده می‌شد.

به همین دلیل، ایشان فرمودند: «ای کسانی که به زبان ایمان آورده‌اید ولی ایمان به دل‌هایتان وارد نشده است! غیبت مسلمانان را نکنید و در پی عیوب آنان نباشید، زیرا هر کس به دنبال عیب برادر مسلمان خود باشد، خداوند در پی عیوب او خواهد بود و هر که خداوند در پی عیوبش باشد، او را رسوا می‌کند، هرچند در خانهٔ خود پنهان شده باشد.»

حجت‌الاسلام محمد علوی هم در سخنرانی‌ای اشاره کرده: «تجسس و عیب‌جویی دو عاملی هستند که پایه‌های اخلاق را سست کرده و وحدت جامعه را تهدید می‌کنند. اگر هر کس به‌جای پرداختن به عیوب دیگران، روی اصلاح خودش تمرکز کند، خیلی از مشکلات اجتماعی حل می‌شود.»

چگونه از عیب‌جویی فاصله بگیریم؟
هرچند، پرهیز از عیب‌جویی، مخصوصاً اگر به آن عادت کرده باشیم، کار آسانی نیست. روان‌شناسان معتقدند که این رفتار، ابتدا در ذهن شکل می‌گیرد و بعد به زبان آورده می‌شود. کم‌کم، عیب‌جویی تبدیل به یک عادت می‌شود که روی دیگران هم تأثیر می‌گذارد و باعث کاهش اعتماد به نفس، افزایش استرس و سرد شدن روابط اجتماعی می‌شود.

راهکارهای عملی برای ترک عیب‌جویی
اما نباید از کنار رذیله اخلاقی عیب‌جویی بی‌تفاوت گذشت و اجازه داد در درون‌مان ریشه بدواند. از آن‌جا که هر مشکلی راه‌حلی دارد با پیگیری چند راهکار عملی ولی ساده و هم‌چنین مداومت بر آن‌ها می‌توان شاخ این اخلاق بد را در درون و روح‌مان شکست و جان‌مان را از رنج تحمل سیاهی این خلق شیطانی رها کرد.

خودآگاهی: قبل از اینکه درباره کسی صحبت کنیم، از خود بپرسیم: «آیا این حرفی که می‌زنم واقعاً لازم است؟ آیا خودم در این مورد بی‌عیب هستم؟»

تقویت همدلی: خود را جای دیگران بگذاریم و درک کنیم که هیچ‌کس کامل نیست. تمرکز روی نکات مثبت: به‌جای دیدن ضعف‌های دیگران، ویژگی‌های خوبشان را ببینیم.

مشاوره و آموزش: کارگاه‌های مهارت‌های ارتباطی و جلسات مشاوره می‌تواند کمک کند که رفتار بهتری در روابط اجتماعی داشته باشیم.

مطالعه منابع دینی و اخلاقی: آشنایی با آموزه‌های دینی درباره عیب‌جویی، انگیزه بیشتری برای اصلاح رفتار ایجاد می‌کند.

عیب‌جویی یا خودسازی؟
در نهایت، هر کدام از ما باید از خود بپرسیم: «من کجای این ماجرا هستم؟» آیا وقتش نرسیده که به‌جای سرک کشیدن در زندگی دیگران، روی رشد و بهبود خودم تمرکز کنم؟

 امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «خوشا به حال کسی که پرداختن به عیوب خودش، او را از پرداختن به عیوب مردم باز دارد.» و راستی که زندگی ما کوتاه‌تر از آن است که آن را صرف قضاوت دیگران کنیم. به‌جای این کار، می‌توانیم روی رشد خودمان، بهبود شخصیت‌مان و ساختن روابطی سالم‌تر تمرکز کنیم. حالا و به ویژه در این ماه مبارک، انتخاب با ماست: عیب‌جویی یا خودسازی؟ شما کدام را انتخاب می‌کنید؟

#عیب_جویی
#گناه_زبان
#اخلاق_بد