در تمام مراحل زندگی، از کودکی و نوجوانی تا بزرگسالی، سلامت روان نقش اساسی در کیفیت زندگی ایفا می‌کند. ناهنجاری‌های روحی و روانی می‌توانند به طور جدی بر نگرش، خلق و خو و رفتار فرد تاثیر گذاشته و در بسیاری از موارد منجر به عواقب ناگواری شوند؛ از جمله بروز اختلالات روانی و عصبی. عوامل زیستی، تجربیات زندگی و سابقه خانوادگی از مهم‌ترین مولفه‌های تأثیرگذار بر وضعیت روان انسان به شمار می‌آیند. از این رو، داشتن سلامت روان حق ذاتی همه – کودکان، نوجوانان، زنان و تمامی افراد جامعه – محسوب می‌شود. لازم به ذکر است که روز ۱۰ اکتبر به عنوان روز جهانی سلامت روان گرامی داشته می‌شود.
تعریف سلامت روان
سلامت روان یا Mental Health شامل جنبه‌های عاطفی، روانی و اجتماعی زندگی انسان است که به شیوه‌ی تفکر، احساس و اقدام ما شکل می‌دهد. این سلامت، در مدیریت استرس، برقراری ارتباطات مؤثر و اتخاذ تصمیمات درست نقش کلیدی دارد. به گفته زیگموند فروید، سلامت روان به معنای سازگاری فرد با خودش، خواسته‌ها و فشارهای محیط اجتماعی است. برای انجام وظایف روزمره، از پزشکان و پرستاران گرفته تا نیروهای انتظامی، ضروری است که سلامت روان خود را حفظ کنند. ارزیابی وضعیت روانی افراد از طریق شاخص‌های سلامت روان میسر است.
راهکارهایی برای دستیابی به سلامت روان
برای تقویت روحیه و افزایش رضایت از زندگی، می‌توان اقدامات زیر را مد نظر قرار داد:
تأمین خواب کافی
خواب، تأثیرات گسترده‌ای بر کل سیستم بدن دارد؛ از جمله بر هورمون‌های رشد، سطح استرس، سیستم ایمنی، اشتها، تنفس، فشار خون و سلامت قلب. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که کمبود خواب می‌تواند خطر ابتلا به چاقی، بیماری‌های قلبی و عفونت‌ها را افزایش دهد. بنابراین، استراحت کافی نه تنها برای سلامت جسمانی بلکه برای بهبود وضعیت روحی نیز ضروری است.
تغذیه مناسب
عدم مصرف مواد مغذی کافی و کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند منجر به بروز علائمی چون افسردگی، زوال عقل، خستگی و تحریک‌پذیری شود. رژیم غذایی ناسالم تأثیر منفی بر روان انسان دارد و ممکن است زمینه‌ساز مشکلات جدی‌تر روحی شود. مصرف خوراکی‌های سالم و متعادل می‌تواند به بهبود عملکرد جسم و روان کمک کند.
مدیریت و کاهش استرس
طبق نظر فروید، اضطراب هسته اصلی بسیاری از ناهنجاری‌های روانی به‌شمار می‌آید. استرس و نگرانی بیش از حد می‌توانند منجر به اختلالات متعددی شوند که سلامت جسم و روان فرد را تهدید می‌کنند. به همین دلیل، یادگیری راهکارهایی برای کنترل استرس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
فعالیت بدنی
ورزش منظم نقش مهمی در کاهش اضطراب، استرس و افسردگی دارد. فعالیت‌های ورزشی علاوه بر تقویت جسم، به ایجاد حس آرامش و نشاط درونی کمک می‌کنند و می‌توانند به بهبود کلی وضعیت روانی فرد بیانجامند.
پیامدهای نداشتن سلامت روان
عدم توجه به سلامت روان ممکن است منجر به بروز مشکلاتی نظیر افسردگی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی، اختلالات اضطرابی، اختلال دوقطبی، روان‌گسیختگی، خودآزاری و حتی خودکشی شود. چنین مشکلاتی می‌توانند کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش داده و او را در معرض خطر قرار دهند. از این رو، اتخاذ روش‌های مؤثر برای حفظ و ارتقای سلامت روان، امری ضروری است. ارزیابی وضعیت روانی از طریق تست‌های تخصصی می‌تواند به شناخت بهتر وضعیت فرد و ارائه کمک‌های لازم منجر شود.
