رنگ ترشحات زخم چه معنایی دارد و چه وقت باید پانسمان را عوض کرد؟

ترشحات زخم بخشی از مکانیسم طبیعی ترمیم بدن است

ترشحاتی که از زخم خارج می‌شود، نتیجه‌ی طبیعی فرآیند ترمیم بدن است. این مایع معمولاً شامل پلاسما، سلول‌ها، پروتئین‌ها و سایر مواد است که در پاکسازی باکتری‌ها و مواد مضر از زخم نقش دارند و به ترمیم و بهبود زخم کمک می‌کنند.
در این مقاله، به زبان ساده توضیح داده می‌شود که رنگ ترشحات زخم چه مفهومی دارد، چه زمانی مقدار آن طبیعی است، و چه موقع باید پانسمان یا دارو را تعویض کرد.

رنگ ترشحات زخم چه معنایی دارد؟ چه زمانی طبیعی است؟

ایجاد ترشحات زخم نتیجه‌ی مکانیسم طبیعی ترمیم بدن است؛ یک پدیده‌ی فیزیولوژیک طبیعی که شامل پلاسما، سلول‌ها، پروتئین‌ها و ترکیبات دیگر است. این مواد به پاکسازی باکتری‌ها و عوامل مضر درون زخم کمک کرده و روند بهبودی را تسریع می‌کنند.

عملکردهای اصلی ترشحات زخم

1. حرکت گلبول‌های سفید و سلول‌های ایمنی: هنگامی که بدن دچار آسیب می‌شود، انواع مختلفی از گلبول‌های سفید و سلول‌های ایمنی (از جمله ماکروفاژها) به ناحیه‌ی زخم مهاجرت می‌کنند تا از بدن در برابر میکروب‌ها دفاع کرده و روند ترمیم را آغاز کنند. این سلول‌ها در محل زخم گشت‌زنی می‌کنند، سلول‌های مرده را پاک می‌سازند و با عوامل عفونی مبارزه می‌کنند.
2. ایجاد واکنش التهابی: التهاب ناشی از آسیب به بهبود زخم کمک می‌کند. این فرآیند باعث گشاد شدن رگ‌های خونی، افزایش جریان خون و ورود سلول‌ها و پروتئین‌های پلاسما به ناحیه‌ی زخم می‌شود که در نهایت باعث تسریع ترمیم می‌گردد.
3. تأمین آنزیم‌های پروتئولیتیک: ترمیم زخم فرآیندی آهسته و پیچیده است. خانواده‌ی آنزیم‌های متالوپروتئیناز (MMPs) یکی از عوامل کلیدی در این فرآیند هستند. وجود مقدار مناسب از MMPها باعث ایجاد چارچوب سلولی لازم برای بازسازی بافت (ECM) می‌شود، اما اگر میزان آن‌ها بیش از حد باشد، ممکن است سرعت ترمیم را کاهش دهد.
4. تأمین عوامل بازسازی بافت: ترشحات زخم حاوی مواد ارزشمندی چون فاکتورهای رشد، سیتوکین‌ها و ترکیبات شیمیایی دیگر هستند که تکثیر و تمایز سلول‌ها را تحریک کرده و در بازسازی بافت آسیب‌دیده نقش دارند.
5. حفظ رطوبت محیط زخم: رطوبت کافی محیط زخم برای بازسازی بافت حیاتی است. ترشحات کمک می‌کنند سطح زخم مرطوب بماند و این شرایط، مهاجرت سلولی، سنتز پروتئین و بازسازی سطح زخم را تسهیل می‌کند.

تقسیم‌بندی میزان ترشحات زخم

مقدار ترشحات یکی از شاخص‌های مهم در ارزیابی روند بهبود زخم است. بر اساس میزان خروج مایع، معمولاً زخم‌ها در سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. مقدار کم (Light): حجم ترشحات کمتر از ۵ سی‌سی در روز است، یا پانسمان تنها یک‌بار در روز نیاز به تعویض دارد.
2. مقدار متوسط (Moderate): حدود ۵ تا ۱۰ سی‌سی در روز ترشح وجود دارد، یا باید پانسمان ۲ تا ۳ بار در روز تعویض شود.
3. مقدار زیاد (Heavy): بیش از ۱۰ سی‌سی در روز ترشح وجود دارد، یا نیاز است پانسمان بیش از ۳ بار در روز تعویض گردد.

معنای رنگ‌های مختلف ترشحات زخم

رنگ ترشحات یکی از شاخص‌های مهم برای ارزیابی وضعیت ترمیم یا احتمال عفونت در زخم است.

• شفاف یا زرد کم‌رنگ: ترشحات سروزی معمولاً شفاف یا کمی زرد هستند و از پلاسما و مقدار کمی پروتئین، گلبول سفید و مواد شیمیایی تشکیل شده‌اند. این نوع ترشحات طبیعی بوده و در ۴۸ تا ۷۲ ساعت اول پس از ایجاد زخم دیده می‌شوند.
• صورتی یا قرمز کم‌رنگ: وقتی ترشحات سروزی حاوی مقدار اندکی گلبول قرمز باشند، رنگ آن به صورتی درمی‌آید. این نوع ترشحات در مراحل اولیه‌ی بهبودی طبیعی است.
• قرمز روشن: ترشحات خونی یا هموراژیک معمولاً در ساعات یا روزهای ابتدایی ایجاد زخم دیده می‌شوند و با گذشت چند روز کاهش می‌یابند. در این مرحله هنوز طبیعی هستند.
• زرد تیره یا قهوه‌ای (چرکی): ترشحات چرکی نشانه‌ی طبیعی بودن روند ترمیم نیست. وقتی مایع ترشحی به رنگ زرد، قهوه‌ای، خاکستری، سبز یا تیره درمی‌آید و غلیظ‌تر و کرم‌مانند می‌شود، معمولاً نشان‌دهنده‌ی عفونت زخم است. این نوع مایع حاوی گلبول‌های سفید، باکتری‌های مرده، بقایای بافتی و سلول‌های التهابی است و اغلب بوی بدی دارد. این حالت باعث افزایش التهاب، درد و قرمزی در ناحیه‌ی زخم و پوست اطراف آن می‌شود.

روش‌های کنترل و مدیریت ترشحات زخم

اگرچه ترشحات مناسب برای ترمیم زخم مفیدند، اما ترشح بیش از حد می‌تواند باعث مرطوب شدن و نرم شدن بیش از اندازه‌ی پوست اطراف زخم شود و مشکلاتی مانند التهاب، خارش یا آسیب پوستی به‌وجود آورد. در این موارد باید اقدامات زیر انجام شود:

1. استفاده از پانسمان مناسب: انتخاب نوع مناسب پانسمان نقش کلیدی در کنترل ترشحات دارد. برخی پانسمان‌ها قدرت جذب بالایی دارند، برخی محیط مرطوب ایجاد می‌کنند و بعضی زخم را از آلودگی محیطی محافظت می‌نمایند. انتخاب درست می‌تواند ترشحات را کاهش داده و به ترمیم کمک کند.
2. وکیوم تراپی (NPWT):وکیوم تراپی زخم شامل دستگاهی است که با ایجاد مکش ملایم، مایعات و ترشحات اضافی را از زخم خارج کرده و با افزایش جریان خون به بهبودی کمک می‌کند.
3. درمان دارویی: اگر ترشحات بیش از حد باشد، ممکن است زخم دچار التهاب یا عفونت شده باشد. در این حالت استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضدالتهاب لازم است. گاهی نیز داروهایی برای کاهش تجمع مایعات تجویز می‌شود.
4. بهبود وضعیت تغذیه بیمار: وضعیت تغذیه در روند ترمیم نقش حیاتی دارد. کمبود پروتئین، ویتامین‌ها یا مواد معدنی می‌تواند ترمیم را کند کرده و باعث افزایش ترشحات شود. بنابراین مصرف کافی پروتئین، ویتامین C، روی و سایر مواد مغذی ضروری است.
5. حفظ تمیزی زخم: شست‌وشوی روزانه‌ی زخم با سرم فیزیولوژیک (نرمال سالین) توصیه می‌شود. نباید از صابون یا مواد شوینده استفاده کرد. هنگام شست‌وشو، با گاز یا پنبه‌ی استریل از مرکز به اطراف پاک شود و از مالش رفت‌وبرگشتی خودداری گردد. پس از شست‌وشو، زخم باید به‌آرامی خشک شود.

نحوه‌ی برخورد با ترشحات زیاد

1. استفاده از لوله‌ی تخلیه یا درناژ (Drain): لوله‌های درناژ برای خروج مایع اضافی از ناحیه‌ی زخم به‌کار می‌روند. این روش در کاهش تجمع ترشحات و جلوگیری از التهاب یا عفونت مؤثر است.
2. تکنیک فشار منفی: همان‌طور که گفته شد، این روش با دستگاه مخصوص انجام می‌شود و برای زخم‌هایی با ترشحات زیاد بسیار مفید است.
3. پانسمان‌های فوق‌جاذب: این پانسمان‌ها قدرت جذب بسیار بالایی دارند و گزینه‌ای مؤثر و مقرون‌به‌صرفه برای زخم‌های دارای ترشحات زیاد هستند. در بازار تایوان نیز انواع آن به‌راحتی در دسترس است.

نکات مهم و یادآوری پایانی

ترشحات زخم در واقع بخشی از فرآیند طبیعی ترمیم بدن هستند. این مایع با کمک به حذف باکتری‌ها و مواد مضر، نقش مثبتی در بهبود زخم دارد و بررسی رنگ و مقدار آن می‌تواند اطلاعات مهمی درباره‌ی وجود یا عدم وجود عفونت در اختیار بگذارد.
اما اگر متوجه شدید که مقدار ترشحات غیرعادی شده، بوی نامطبوعی دارد یا رنگ آن تغییر کرده است، باید حتماً با درمانگر مشورت کنید یا با کلینیک تخصصی زخم مانند «زخم یار» تماس بگیرید.