خودمراقبتی فرآیندی است که افراد از طریق آن به حفظ سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خود می‌پردازند. این فرآیند تحت تأثیر متغیرهای روانشناختی متعددی قرار دارد که نحوه شکل‌گیری و ادامه رفتارهای مراقبتی را تعیین می‌کنند. اولین متغیر، خودکارآمدی است. خودکارآمدی به باور فرد در توانایی انجام رفتارهای خودمراقبتی اشاره دارد.

به گزارش میگنا افرادی که خودکارآمدی بالایی دارند، احتمالاً به‌طور منظم به فعالیت‌هایی مانند ورزش، تغذیه سالم یا مدیریت استرس می‌پردازند، زیرا معتقدند این اقدامات تأثیر مثبتی بر زندگی آن‌ها خواهد گذاشت. این باور مثبت می‌تواند از طریق تجربیات موفق قبلی، حمایت اجتماعی یا آموزش تقویت شود.  

انگیزه نیز یکی از متغیرهای کلیدی است. انگیزه درونی (مانند علاقه به سلامتی یا احساس مسئولیت) یا بیرونی (مانند فشار اجتماعی یا پاداش‌های مادی) می‌تواند بر تمایل فرد به انجام خودمراقبتی تأثیر بگذارد. افراد با انگیزه درونی قوی، معمولاً رفتارهای مراقبتی را با پایداری بیشتری ادامه می‌دهند، زیرا این رفتارها برای آن‌ها ارزش ذاتی دارند. در مقابل، انگیزه بیرونی ممکن است تنها در کوتاه‌مدت مؤثر باشد و در صورت عدم وجود پاداش، رفتارها متوقف شوند. این امر نشان می‌دهد که تقویت انگیزه درونی می‌تواند به موفقیت خودمراقبتی کمک کند.  

تنظیم هیجانی نیز نقش مهمی در خودمراقبتی ایفا می‌کند. توانایی شناسایی، درک و مدیریت احساسات، به افراد کمک می‌کند تا در برابر استرس، اضطراب یا افسردگی مقاومت کنند و راهکارهای سازنده برای مقابله با چالش‌ها بیابند. به عنوان مثال، افرادی که مهارت‌های تنظیم هیجانی مانند ذهن‌آگاهی یا تکنیک‌های آرامش را بلد هستند، احتمالاً به جای فرار از مشکلات، به دنبال راه‌حل‌هایی مانند مشاوره یا ورزش خواهند بود. این متغیر با خودمراقبتی رابطه دوطرفه دارد: خودمراقبتی به بهبود تنظیم هیجانی کمک می‌کند و تنظیم هیجانی مؤثر، خودمراقبتی را تسهیل می‌کند.  

ادراک استرس نیز یک متغیر تعیین‌کننده است. نحوه تفسیر فرد از میزان و نوع استرس‌های زندگی، تأثیر مستقیمی بر تمایل و توانایی او در انجام خودمراقبتی دارد. افرادی که استرس را به عنوان چالشی قابل مدیریت می‌بینند، بیشتر به دنبال راهکارهایی مانند برنامه‌ریزی زمان یا استراحت کافی هستند. در مقابل، کسانی که استرس را غیرقابل کنترل می‌دانند، ممکن است از انجام رفتارهای مراقبتی منصرف شوند یا به رفتارهای ناسالم مانند مصرف مواد متوسل گردند. این متغیر نشان می‌دهد که تغییر نگرش نسبت به استرس می‌تواند الگوهای خودمراقبتی را بهبود بخشد.  

حمایت اجتماعی آخرین متغیر مهم در این حوزه است. احساس تعلق، درک شدن و دریافت کمک از دیگران، انگیزه و اعتماد به نفس فرد را برای انجام خودمراقبتی تقویت می‌کند. خانواده، دوستان یا جوامع حمایتی می‌توانند منابع اطلاعاتی، عاطفی یا مادی ارائه دهند که خودمراقبتی را تسهیل کنند. به عنوان مثال، حمایت خانواده در پیروی از یک رژیم غذایی سالم یا تشویق به مراجعه به پزشک، می‌تواند به فرد کمک کند تا تعهد خود را حفظ کند. این متغیر تأکید می‌کند که خودمراقبتی تنها یک فرآیند فردی نیست، بلکه در بستر تعاملات اجتماعی شکل می‌گیرد و تداوم می‌یابد.

دکتر محمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری در ادامه آورده است خودمراقبتی به عنوان مجموعه ای از رفتارهای هدفمند که به حفظ سلامت جسمی، روانی و اجتماعی میپردازد، نقش محوری در تقویت تاب آوری افراد ایفا میکند. این فرآیند با بهبود خودکارآمدی، تنظیم هیجانی و کاهش اثرات منفی استرس، به افراد کمک میکند تا در مواجهه با چالشها و بحرانها، تعادل خود را حفظ کرده و سریعتر بهبود یابند.

خودمراقبتی از طریق تقویت حمایت اجتماعی و ایجاد الگوهای فکری مثبت، زمینه را برای مقاومت در برابر نوسانات زندگی فراهم میکند. بدین ترتیب، خودمراقبتی نه تنها پیشگیرانه عمل میکند، بلکه فرد را برای تبدیل تجربه های سخت به فرصتهای رشد آماده میسازد.