پدیده چراغ گاز یا Gaslighting در روانشناسی چیست؟
آیا تا به حال برایتان پیش آمده که کسی شما را «بیش از حد حساس» یا «دیوانه» خطاب کند؟ اگر چنین است، ممکن بوده قربانی پدیده چراغ گاز شوید. در مورد گاز لایت معمولاً در رابطه با روابط صمیمی صحبت می شود. با این حال، بسیاری از افراد در محل کار نیز این پدیده را تجربه می کنند.

پدیده چراغ گاز در محل کار زمانی است که یک کارمند یا همکار شما را به حدی تحت تاثیر قرار می دهد که عقل، حافظه یا ادراک خود را زیر سوال می برید. این پدیده می تواند این کار را با انکار وقایع گذشته، کم اهمیت جلوه دادن احساسات شما، یا بازگویی وقایع انجام دهد تا شما مقصر باشید.

نمونه‌‌هایی از چراغ گاز ممکن است شامل رئیسی باشد که شما را به دلیل گزارش دادن یک همکار که اظهارات نامناسبی را بیان کرده است، حساس می‌‌خواند. ویژگی‌های شخصیتی افراد تحت تاثیر چراغ گاز از موانعی برای ورود به انواع روابط اجتماعی عبور می‌کند. روشن کردن گاز در محل کار به همان اندازه که در یک رابطه دوستانه یا صمیمی خطرناک است. با این اوصاف، چگونه متوجه می شوید که شخصی در محل کار شما را دچار گاز گرفتگی می کند؟ 

پدیده چراغ گاز (Gaslighting) در روانشناسی، نوعی سوء استفاده روانی است که در آن فرد سوء استفاده‌کننده، به طور تدریجی و پنهانی، حس واقعیت و اعتماد به نفس فرد دیگری را تخریب می‌کند. این پدیده معمولاً با انکار وقایع گذشته، کم اهمیت جلوه دادن احساسات، یا وارونه نشان دادن واقعیت‌ها همراه است، به طوری که فرد سوء استفاده‌کننده، قربانی را به شک و تردید نسبت به باورها و ادراک خود از واقعیت می‌اندازد. این سوء استفاده، اعتماد به نفس و عزت نفس فرد را کاهش داده و او را به فرد سوء استفاده‌کننده وابسته می‌کند.

پدیده چراغ گاز دقیقا چیست؟
برای مقابله با نور گاز در محل کار، باید به وضوح تعریف کنیم که چیست. گاز لایتینگ یکی از آن اصطلاحاتی است که به نظر می‌رسد زیاد مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری از مردم استفاده از گاز را با اشکال دیگر پرخاشگری و آزار روانی، مانند قلدری و طرد، اشتباه می گیرند. پس روشنایی گاز چیست؟
در هسته خود، نور گاز نوعی دستکاری روانی است. گازلایتر (شخصی که نور گاز را انجام می دهد) با گاز سوز (شخصی که گاز می گیرد) به گونه ای دستکاری می کند که آنها را مجبور می کند تا روایت خود از رویدادها و حتی عقل خود را زیر سوال ببرند.

نمونه‌ای از گاز گرفتن در یک رابطه ممکن است شوهری باشد که مکرراً اقلام خاص شام را درخواست می کند، سپس وانمود می کند که گیج شده است وقتی همسرش آن غذاها را درست می کند و ادعا می کند که هرگز آن را درخواست نکرده است. چنین رفتاری که در طول زمان انجام می‌ شود می‌ تواند شریک زندگی را از تعادل خارج کند و حتی آنها را وادار کند که خودشان را زیر سوال ببرند. روشنایی گاز در محل کار نیز اتفاق می افتد. برای مثال، رئیسی که می‌ گوید به خاطر نمی‌آورد که شما یک کالای تحویلی را ارسال کرده باشید، حتی اگر چند ساعت پیش آن را به او تحویل داده‌اید.

با وادار کردن دیگران به زیر سوال بردن خاطرات خود، افراد گازسوز از ناامنی های شما برای کنترل شما استفاده می کنند.

اصطلاح “گاز لایت” از کجا آمده است؟
به نظر نمی‌ رسد ایده روشن‌ کردن گاز با چراغ‌ های سوسوزن که قبل از برق استفاده می‌شد، ارتباط آشکاری داشته باشد. بنابراین، اصطلاح gaslighting از کجا آمده است؟ این کلمه از نمایشنامه ای به نام «نور گاز» در سال ۱۹۳۸ می آید که در آن شوهر قهرمان داستان به تدریج او را متقاعد می کند که دارد دیوانه می شود. از آنجایی که این به طور خلاصه تعریف گاز لایتینگ است، این اصطلاح مناسب است.

شخصیت گاز سوز چیست؟
به نظر می رسد که نور گاز برای برخی افراد طبیعی تر از دیگران است. در واقع، همه افراد گازسوز از کاری که انجام می‌دهند آگاه نیستند. با این حال، این اصطلاح عمدتاً زمانی استفاده می‌‌شود که فردی آگاهانه دوست، عضو خانواده یا همکار خود را دستکاری کند. برای بسیاری، این رفتار بدی است که در طول زمان و در روابط بین فردی مختلف ایجاد شده است.

چراغ‌ های گازی معمولاً برخی از ویژگی‌ های مشترک را به اشتراک می‌ گذارند. در زیر متداول‌ ترین ویژگی‌‌های یک فرد گازسوز آورده شده است:

شخصیتی بسیار دستکاری کننده
احساس کم ارزش خود یا عزت نفس
ناامنی هایی که با اشاره مداوم به عیوب دیگران پوشانده می شوند
کنترل کردن تا جایی که وقتی قدرت ندارند به خوبی پاسخ نمی‌دهند
تمایلات خودشیفتگی

گاهی اوقات تشخیص یک گازسوز دشوار است. برخی از آنها کاریزماتیک و جذاب هستند، که می تواند باعث شود مردم در وهله اول از گازگرفتگی خود غافل شوند. سایر خودروهای گاز سوز محفوظ هستند و تاکتیک های دستکاری آنها را کمتر آشکار می کند. در هر صورت، همه آنها دارای ویژگی های ذکر شده در بالا هستند.

گاز لایت پدیده ای است که باعث می شود فرد به باورها، سلامت عقل یا حافظه خود شک کند. پدیده چراغ گاز اعتماد یک فرد به واقعیت خود را تضعیف می کند.آنها دنیایی را ایجاد می کنند که در آن دیدگاه قربانی، فردی غیرقابل اعتماد، ناکارآمد یا اشتباه است.

چراغ گاز در طول هفته ها یا سال ها رخ می دهد و به طور پیوسته اعتماد به نفس و رفاه قربانی را از بین می برد. با گذشت زمان، شک و تردید فرد می تواند باعث شود که او احساس سردرگمی، ترس و ناراحتی کند. این پدیده می تواند در روابط عاشقانه، دوستی، خانواده و در محل کار رخ دهد.
مثال هایی از پدیده چراغ گاز
مثال: برندا
شوهر برندا زمان بیشتری را دور از خانه سپری کرده و تلفن خود را مخفی نگه داشته است. برندا مشکوک است که او رابطه نامشروع دارد. هنگامی که با شوهرش روبرو شده، عصبانی می شود، رابطه جنسی را انکار می کند و برندا را به “دیوانگی” متهم می کند. برندا با وجودی که نگران است، شروع به شک و تردید در مورد سوء ظن خود می کند. این اتفاق ماه‌ها ادامه می‌ یابد تا اینکه سرانجام شوهرش به یک رابطه جنسی اعتراف می‌کند.

مثال: امیلی
امیلی با مادر پیرش زندگی می کند و مسئول آشپزی، نظافت و رانندگی برای مادرش است. یک روز، امیلی می گوید که دوست دارد به آپارتمان خودش نقل مکان کند. مادر امیلی که نمی‌خواهد تنها باشد، شروع به انتقاد و تحقیر امیلی می‌کند و می‌گوید: «تو هرگز به تنهایی موفق نخواهی شد!» امیلی احساس ناراحتی می کند و شروع به این باور می کند که قادر به زندگی تنهایی نیست.

چرا مردم چراغ گاز می گیرند؟
گاز لایت اغلب به عنوان روشی برای کنترل شخص دیگر استفاده می شود. وقتی کسی شروع به شک به حافظه یا سلامت عقل خود می کند، ممکن است برای فهمیدن چیزها به چراغ گاز سوز وابسته شود.علاوه بر این، روشن کردن گاز دیدگاه قربانی را باطل می کند. قربانی اشتباه می‌کند یا به او اعتماد نمی‌ شود، به‌ طوری‌ که همیشه در رابطه دست بالا را دارد.

گاز لایت چگونه کار می کند؟
چراغ گاز قربانی را متقاعد می کند که اشتباه می کند، اشتباه به یاد می آورد یا از نظر روحی خوب نیست. آنها ممکن است چیزهایی مانند “این هرگز اتفاق نیفتاده” یا “تو دیوانه ای” بگویند. در ابتدا، قربانی ممکن است متقاعد نشود. با این حال، این پدیده پایدار است و قربانی با گذشت زمان دچار وسواس می شود.

سخن پایانی
مواجهه با نور گاز در محل کار می تواند سخت باشد. این می‌تواند آسیب بزرگی به سلامت روان و آمادگی ذهنی شما وارد کند، و در برخی موارد، تشخیص اینکه آیا این رفتار حتی گاز سوز است یا خیر، چالش برانگیز است. گاز سوز ممکن است دلیل نفرت شما از شغلتان باشد.