چرا افکارمان ناگهان غیب می‌شوند؟ | ایران مدلبز

حافظه انسان یک ساختار واحد نیست، بلکه شامل بخش‌های مختلفی است. دو مورد از مهم‌ترین آن‌ها:
حافظه بلندمدت (Long-Term Memory):
محل ذخیره اطلاعاتی مثل تجربیات گذشته، دانش و مهارت هاست. این اطلاعات می‌توانند سال‌ها در مغز باقی بمانند و شامل دو بخش اصلی‌اند: حافظه صریح (مانند به یاد آوردن تاریخ تولد) و حافظه ناآگاه یا ضمنی (مانند دوچرخه‌سواری).

 روان‌شناسی شناختی می‌گوید حافظه کاری ما مانند یک صفحه‌ شلوغ یادداشت است؛ با کوچک‌ترین حواس‌پرتی، اطلاعات مهم ممکن است از ذهن مان فرار کنند.

حافظه کاری (Working Memory):
مشابه RAM در کامپیوتر است. اطلاعاتی را برای مدت بسیار کوتاه (چند ثانیه تا چند دقیقه) نگه می‌دارد و با آن‌ها “کار” می‌کند. برای مثال، وقتی شماره تلفنی را موقتاً در ذهن‌تان نگه می‌دارید تا آن را وارد گوشی کنید، از حافظه کاری استفاده می‌کنید.

از نظر روان‌شناسی شناختی (Cognitive Psychology)، این تفکیک کاملاً معتبر است و در نظریه‌هایی مثل مدل چندبخشی حافظه بدلی (Baddeley & Hitch) کاملاً تشریح شده است.

۲. محدودیت ظرفیت حافظه کاری
حافظه کاری فقط می‌تواند حدود ۴ تا ۷ واحد اطلاعاتی را هم‌زمان نگه دارد. این بر پایه‌ی یافته‌های کلاسیک جورج میلر (1956) است که به “عدد جادویی ۷ ± ۲” معروف است. هر واحد اطلاعاتی می‌تواند یک حرف، عدد یا حتی یک “ترکیب” از آن‌ها باشد (که به آن “chunking” می‌گویند).

با وجود اینکه تحقیقات جدیدتر (مثلاً کاون، 2001) این عدد را به ۴ کاهش داده‌اند، اصل مطلب معتبر است:
حافظه کاری محدود است، و همین باعث فراموشی‌های سریع می‌شود.

۳. توجه و نقش قشر پیش‌پیشانی مغز (Prefrontal Cortex)
مغز نمی‌تواند واقعاً چند کار را به صورت هم‌زمان انجام دهد، بلکه بین کارها “سوئیچ” می‌کند. این موضوع هم از نظر علمی تأیید شده است. قشر پیش‌پیشانی مغز (Prefrontal Cortex) نقش کلیدی در تنظیم توجه، حافظه کاری، و تصمیم‌گیری دارد. عدم تمرکز یا توجه زیاد به یک محرک جدید می‌تواند باعث شود که فکر قبلی از حافظه کاری خارج شود.

از دیدگاه علوم اعصاب شناختی (Cognitive Neuroscience)، این بخش از مغز مسئول اصلی در فرآیند “حفظ” و “جابجایی” اطلاعات در حافظه کاری است.

۴. تأثیر عواملی مثل خواب، الکل و سن
تحقیقات زیاد نشان داده‌اند کم‌خوابی توانایی حافظه کاری را کاهش می‌دهد. مصرف الکل و مواد مخدر باعث تضعیف فرآیندهای شناختی از جمله حافظه کاری می‌شود. با افزایش سن، به‌خصوص بعد از دهه ۳۰ زندگی، ظرفیت حافظه کاری و سرعت پردازش اطلاعات کاهش می‌یابد. همه این موارد از نظر بالینی و پژوهشی تأیید شده‌اند.

۵. راهکارهای پیشنهادی: اجتناب از چندوظیفگی و بازسازی زمینه
در روان‌شناسی حافظه، مفهومی به نام “سرنخ‌های بازیابی” (retrieval cues) وجود دارد. بازسازی محیط یا فکر اولیه (مثلاً برگشتن به اتاق قبلی) می‌تواند آن سرنخ‌ها را فعال کند و به بازیابی حافظه کمک کند. این راهکار، در رویکردهای شناختی برای تقویت حافظه کاربرد عملی دارد.