چاقی و مفاصل؛ چرا اضافه وزن دشمن زانوهاست؟

دکتر زهره عشقی، پزشک ارتوپد در شیراز در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید:

«مفصل زانو یکی از پیچیده‌ترین و در عین حال آسیب‌پذیرترین مفاصل بدن است. هر کیلوگرم اضافه وزن، فشار وارده به زانو را هنگام راه رفتن تا چهار برابر افزایش می‌دهد. این موضوع در درازمدت موجب ساییدگی غضروف، التهاب مفصل و در نهایت بروز آرتروز زودرس می‌شود.»

فشار مکانیکی و تحلیل تدریجی غضروف‌ها

به گفته کارشناسان، زانوها وظیفه تحمل وزن کل بدن در وضعیت ایستاده، راه رفتن و حتی نشستن را بر عهده دارند. با افزایش وزن، نیروی وارده بر سطوح مفصلی چند برابر می‌شود و سلول‌های غضروفی فرصت بازسازی پیدا نمی‌کنند.

در این حالت، لایه نرم محافظ بین استخوان‌ها به‌تدریج نازک می‌شود و استخوان‌ها در تماس مستقیم با یکدیگر قرار می‌گیرند. همین اصطکاک، آغازگر روندی است که به‌صورت درد، خشکی مفصل و التهاب خود را نشان می‌دهد.

مطالعات انجام‌شده در دانشگاه جان هاپکینز آمریکا نشان داده‌اند افرادی که تنها ۵ کیلوگرم اضافه وزن دارند، تا ۴۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار می‌گیرند.

چربی‌های التهابی؛ دشمن پنهان مفصل

چاقی صرفاً به‌معنای وزن بالا نیست، بلکه به معنای افزایش توده‌ی چربی در بدن است. چربی‌های احشایی و زیرجلدی، مواد شیمیایی فعالی به نام سیتوکین‌ها ترشح می‌کنند که خاصیت التهابی دارند.

این ترکیبات وارد جریان خون می‌شوند و در مفاصل نیز موجب التهاب مزمن می‌گردند. در چنین شرایطی، حتی افرادی که فعالیت فیزیکی زیادی ندارند، ممکن است بدون وارد شدن فشار زیاد، دچار التهاب مفصل و دردهای مزمن شوند.

دکتر عشقی در این باره توضیح می‌دهد:

«افزایش وزن تنها از مسیر فشار مکانیکی به زانو آسیب نمی‌زند، بلکه از نظر بیوشیمیایی نیز فرایندهای التهابی را در بدن فعال می‌کند. این ترکیب فیزیکی و التهابی است که روند تخریب مفصل را تسریع می‌کند.»

زانو درد؛ نخستین هشدار بدن

نشانه‌های اولیه آسیب به مفصل زانو معمولاً خفیف‌اند و افراد آن را به خستگی یا کهولت سن نسبت می‌دهند. با این حال، پزشکان تأکید دارند که توجه به دردهای موقتی، صدای تق‌تق در هنگام حرکت یا احساس خشکی صبحگاهی می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

در مراحل اولیه، تغییر سبک زندگی، کاهش وزن تدریجی و انجام تمرین‌های کششی ساده می‌تواند وضعیت را بهبود بخشد. اما در صورت بی‌توجهی، بافت مفصل ممکن است به حدی آسیب ببیند که نیاز به تزریق، جراحی یا حتی تعویض مفصل پیدا شود.

تأثیر کاهش وزن بر سلامت مفصل

بر اساس پژوهش‌های منتشرشده در نشریه Arthritis & Rheumatology، کاهش تنها ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند میزان درد مفصل زانو را تا ۳۰ درصد کاهش دهد. کاهش وزن نه‌تنها فشار مکانیکی را کم می‌کند، بلکه سطح مواد التهابی در خون را نیز پایین می‌آورد.

دکتر عشقی تأکید می‌کند:

«ما در کلینیک موارد زیادی داریم که بیماران پس از کاهش چند کیلوگرم وزن، حتی بدون دارو، بهبود محسوسی در درد و حرکت زانو تجربه کرده‌اند. مهم، استمرار در سبک زندگی سالم است.»

نقش تغذیه و فعالیت بدنی

تغذیه متعادل و ورزش منظم، دو رکن اساسی پیشگیری از مشکلات مفصلی مرتبط با چاقی هستند. رژیم‌های غذایی سرشار از سبزیجات، ماهی‌های چرب، لبنیات کم‌چرب و ویتامین D می‌توانند به تقویت استخوان و غضروف کمک کنند.

در مقابل، مصرف زیاد قند، نوشیدنی‌های شیرین و غذاهای فرآوری‌شده باعث افزایش التهاب سیستمیک و آسیب به مفاصل می‌شود.

دکتر عشقی پیشنهاد می‌دهد:

«ورزش‌های کم‌فشار مثل شنا، دوچرخه ثابت و پیاده‌روی آرام برای افرادی که اضافه وزن دارند مناسب‌تر است. فعالیت‌های پرجهش مانند دویدن روی سطح سخت، می‌تواند آسیب را تشدید کند.»

نقش ژنتیک و سبک زندگی در کنار چاقی

اگرچه چاقی عامل اصلی فشار بر مفاصل است، اما ژنتیک و سبک زندگی نیز نقش مهمی دارند. افرادی که در خانواده‌شان سابقه آرتروز یا بیماری‌های استخوانی وجود دارد، در برابر افزایش وزن حساس‌ترند.

سبک زندگی کم‌تحرک، نشستن طولانی‌مدت پشت میز و استفاده مکرر از پله‌ها در ساختمان‌های بدون آسانسور از جمله عواملی هستند که با چاقی ترکیب شده و احتمال بروز مشکلات زانو را دوچندان می‌کنند.

درمان‌های نوین در ارتوپدی برای بیماران دارای اضافه وزن

پیشرفت‌های اخیر در حوزه ارتوپدی به بیماران چاق امید تازه‌ای داده است. امروزه روش‌های تزریق ژل‌های محافظ مفصل، تزریق PRP (پلاسمای غنی از پلاکت) و درمان‌های فیزیوتراپی تخصصی می‌توانند تا حد زیادی از جراحی جلوگیری کنند.

در موارد پیشرفته‌تر، تعویض مفصل زانو با پروتزهای مقاوم به وزن بالا، یکی از گزینه‌های ایمن و موفقیت‌آمیز محسوب می‌شود.

به گفته دکتر زهره عشقی:

«مهم‌ترین نکته این است که بیماران چاق پیش از هر درمانی، حتی جراحی، باید برنامه کاهش وزن خود را آغاز کنند. هیچ درمانی بدون کنترل وزن نتیجه پایدار نخواهد داشت.»

نتیجه‌گیری

چاقی یکی از جدی‌ترین تهدیدها برای سلامت مفاصل، به‌ویژه مفصل زانو است. ترکیب فشار مکانیکی و التهاب ناشی از چربی‌های اضافی، زمینه‌ساز تخریب زودرس مفصل و بروز دردهای مزمن می‌شود.

آگاهی از این واقعیت و اقدام به موقع برای کنترل وزن می‌تواند از سال‌ها درد و محدودیت حرکتی جلوگیری کند. دکتر عشقی در پایان تأکید می‌کند:

«پیشگیری همیشه ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است. حتی یک تغییر کوچک در سبک زندگی، می‌تواند تفاوت بزرگی در سلامت مفصل ایجاد کند.»

منبع: گفت‌وگو با دکتر زهره عشقی – پزشک ارتوپد در شیراز
دسته‌بندی: سلامت عمومی / ارتوپدی
انتشار در: ایران‌مدلبز