همدلی مهارتی آموختنی است | ایران مدلبز

به گزارش میگنا همدلی یا امپاتی Empathy به معنای توانایی درک احساسات، افکار و تجربه‌های دیگران است، به گونه‌ای که بتوانیم دنیا را از زاویه دید آن‌ها ببینیم. این مهارت انسانی، کلید ایجاد ارتباطات سالم، پایدار و صادقانه است.

 *تفاوت همدلی و همدردی
یکی از اشتباهات رایج در درک مفهوم همدلی، یکی دانستن آن با همدردی است. در حالی که این دو، هرچند شبیه به نظر می‌رسند، اما در عمق معنا تفاوتی بنیادین دارند.

همدردی یعنی ما از رنج یا ناراحتی شخص دیگری آگاهیم و برایش احساس دلسوزی می‌کنیم. در این حالت، احساس ما از بیرون به وضعیت اوست. برای مثال، وقتی دوستی از سختی‌های شغلش صحبت می‌کند و ما می‌گوییم «خیلی متأسفم، حتماً برات سخت بوده»، در واقع همدردی کرده‌ایم. اما همدلی مرحله‌ای عمیق‌تر است.

در همدلی، ما تلاش می‌کنیم خود را جای فرد مقابل بگذاریم؛ یعنی احساس کنیم اگر ما در موقعیت او بودیم، چه احساسی داشتیم.

همدلی، نوعی مشارکت عاطفی است، نه صرفاً دلسوزی از بیرون. برای نمونه، وقتی دوستی از استرس کاری‌اش می‌گوید، فرد همدل ممکن است پاسخ دهد: «می‌فهمم، وقتی حجم کار زیاده و فرصت استراحت نیست، آدم واقعاً تحت فشار قرار می‌گیره.» این جمله نشان‌دهنده‌ درک و حضور واقعی در احساسات فرد مقابل است. به‌طور خلاصه، در همدردی از دور نگاه می‌کنیم، اما در همدلی در کنار فرد می‌ایستیم.

بلوغ عاطفی در همدلی و تفاوت در مدیریت هیجان‌ها
همدلی نشانه‌ رفتاری پخته و آگاهانه است، در حالی که همدردی اغلب نوعی غرق شدن در احساسات دیگری محسوب می‌شود. فرد همدل می‌تواند احساسات طرف مقابل را درک کند، اما در عین حال بر هیجانات خود مسلط باقی بماند. او احساس را می‌فهمد، اما در آن گم نمی‌شود. این توانایی به فرد اجازه می‌دهد تا هم ارتباط عمیق‌تری برقرار کند و هم آرامش خود را حفظ کند. در مقابل، فردی که صرفاً همدردی می‌کند، ممکن است تحت‌تأثیر کامل احساسات طرف مقابل قرار گیرد؛ مثلاً اگر دیگری ناراحت یا مضطرب است، او نیز دچار همان حالت شود. این وضعیت معمولاً به جای کمک، باعث خستگی عاطفی و فشار روانی برای هر دو نفر می‌شود.

از سوی دیگر، در همدردی ممکن است فرد مقابل احساس وابستگی یا نیاز به دلسوزی پیدا کند، اما در همدلی، احساس درک، همراهی و احترام متقابل شکل می‌گیرد. به همین دلیل، همدلی باعث می‌شود که فرد مقابل به جای احساس ضعف، احساس قدرت و امنیت کند، زیرا دیده و فهمیده می‌شود.

*اهمیت همدلی در روابط انسانی
همدلی، اساس روابط انسانی سالم است. وقتی فردی احساس کند واقعاً درک می‌شود، سطح اعتماد و امنیت عاطفی‌اش افزایش می‌یابد. روابطی که بر پایه‌ همدلی بنا شده‌اند، معمولاً دوام و عمق بیشتری دارند، زیرا طرفین احساس می‌کنند بدون قضاوت و ترس می‌توانند احساسات خود را ابراز کنند.

در روابط عاطفی، همدلی باعث می‌شود زوج‌ها به جای مقصر دانستن یکدیگر، به دنبال فهمیدن دلیل رفتار طرف مقابل باشند. در خانواده‌ها، والدینی که با فرزندانشان همدلانه رفتار می‌کنند، فضایی می‌سازند که کودک بتواند احساساتش را آزادانه بیان کند و از حمایت عاطفی برخوردار شود. در محیط‌های کاری نیز، مدیران همدل معمولاً تیم‌هایی با رضایت شغلی بالاتر و تعارض کمتر دارند، زیرا ارتباط انسانی را بر رقابت و قضاوت ترجیح می‌دهند.

*همدلی در میان حیوانات؛ جلوه‌ای از پیوند عاطفی طبیعی
همدلی پدیده‌ای صرفاً انسانی نیست. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که بسیاری از حیوانات نیز رفتارهای همدلانه از خود نشان می‌دهند. برای نمونه، فیل‌ها هنگام رنج یا مرگ یکی از اعضای گله، با لمس خرطوم یا ایستادن در کنار او، نشانه‌هایی از سوگواری و دلسوزی بروز می‌دهند. شامپانزه‌ها، که از نزدیک‌ترین خویشاوندان ژنتیکی انسان‌اند، در زمان ناراحتی همنوعان خود به آن‌ها نزدیک می‌شوند و سعی می‌کنند با نوازش یا در آغوش گرفتن، آرامشان کنند. حتی در حیوانات خانگی مانند سگ‌ها و گربه‌ها نیز، واکنش‌هایی مشاهده می‌شود که نشان از درک احساس صاحبشان دارد. این رفتارها نشان می‌دهد که همدلی ریشه‌ای عمیق در طبیعت و زیست اجتماعی موجودات زنده دارد. اگر در میان حیوانات، که فاقد زبان و تفکر پیچیده‌ی انسانی‌اند، چنین حس مشترک و طبیعی‌ای وجود دارد، در میان انسان‌ها که دارای عقل، زبان و آگاهی‌اند، این ظرفیت می‌تواند بسیار گسترده‌تر و آگاهانه‌تر باشد.

*همدلی؛ مهارتی آموختنی و قابل پرورش
همدلی یک مهارت ذاتی نیست، بلکه رفتاری آموختنی است. درست مانند هر مهارت دیگری، برای رشد و تقویت همدلی باید آن را تمرین و تکرار کرد. انسان‌ها در آغاز، به‌صورت طبیعی تا حدی توان درک احساس دیگران را دارند، اما برای آن‌که این توان به رفتار مؤثر و پایدار تبدیل شود، نیاز به آموزش، تجربه و تمرین مداوم است. اگر در روابط خود همدلی نداشته باشیم، ارتباط‌هایمان به‌تدریج سطحی و سرد می‌شوند. چون در غیاب همدلی، ما فقط از دیدگاه خودمان به مسائل نگاه می‌کنیم و معمولاً فقط راه‌حل ارائه می‌دهیم، بی‌آنکه واقعاً احساسات طرف مقابل را درک کرده باشیم.

بسیاری از انسان‌ها وقتی با درد و مشکل دیگران روبه‌رو می‌شوند، تنها چند دقیقه گوش می‌دهند و سپس سعی می‌کنند با دادن راهکارهای سریع، موضوع را حل کنند. اما در حقیقت، آنچه فرد مقابل نیاز دارد، فهمیده شدن است، نه راه‌حل فوری.

وقتی ما با طرف مقابل همدلانه رفتار می‌کنیم، او احساس می‌کند که “واقعاً درک شده است” و حتی خودش متوجه می‌شود که احساساتش فهمیده و شنیده شده است.

*چراهمدلی همیشه مفید نیست؟
معمولاً از همدلی به عنوان یک ویژگی مثبت یاد می‌شود،اما همدلی همیشه مفید نیست.  حقیقت این است که حتی یک ویژگی خوب هم اگر بدون آگاهی و مرز استفاده شود، می‌تواند آسیب بزند.اینجاست که باید بین همدلی آگاهانه ونسنجیده تفاوت قائل بشویم.

*همدلی نسنجیده
«همدلی نسنجیده» یعنی همدلی‌ای که بدون آگاهی، بدون تشخیص و بدون مرز اتفاق می‌افتد.
در این نوع همدلی:
• زود جذب احساسات دیگران می‌شویم
•کنترل خود را سریع از دست می‌دهیم
• نمی‌توانیم مرز بگذاریم
• برای هر ناراحتی، خودمان هم ناراحت می‌شویم
• نمی‌دانیم کجا عقب بکشیم و کجا حضور داشته باشیم

در واقع، همدلی نسنجیده شبیه این است که به هر کسی اجازه دهیم با کفش‌های گِلی وارد اتاق روح و روان ما شود.

همدلی نسنجیده زمانی اتفاق می‌افتد که:
• در هر شرایطی و با هر فردی همدلی کنیم
• بدون تشخیص، وارد احساسات دیگران شویم
• مشکلات دیگران را مشکل شخصی خود بدانیم
• مرزهای روانی خودمان را نادیده بگیریم
• با افراد سوءاستفاده‌گر یا خودمحور، همچنان همدل بمانیم این نوع همدلی، نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه ما را خسته، فرسوده و آسیب‌پذیر می‌کند.

*همدلی آگاهانه چیست؟
در محیط کار، خانواده، رابطهٔ عاطفی و حتی دوستی‌ها، همدلی آگاهانه یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که کیفیت رابطه را چند برابر می‌کند.
همدلی آگاهانه یعنی همدلی پخته، سالم و مسئولانه.

در همدلی آگاهانه:
• احساسات فرد مقابل را درک می‌کنیم، اما در آن غرق نمی‌شویم
• می‌دانیم کجا باید گوش بدهیم و کجا باید مرز بکشیم
• تشخیص می‌دهیم طرف مقابل دنبال کمک است یا فقط تخلیهٔ انرژی
• حس دیگران را می‌فهمیم، اما حال خودمان را قربانی نمی‌کنیم
• برای «انسان» همدل هستیم، نه برای «رفتارهای آسیب‌زننده»
این نوع همدلی باعث رشد رابطه، امنیت عاطفی و ارتباطی عمیق‌تر می‌شود.

*اهمیت همدلی وقتی درست استفاده شود
وقتی همدلی به شکل آگاهانه انجام شود:
• روابط صمیمی‌تر می‌شوند
• سوءتفاهم‌ها کمتر می‌شود
• امنیت روانی افزایش پیدا می‌کند
• ارتباطات پایدارتر و سالم‌تر می‌شود

*چگونه می‌توان همدلی آگاهانه را تقویت کرد؟
همان طور که اشاره کردیم پرورش همدلی یک فرایند آگاهانه است و مانند هر مهارت دیگری، نیاز به تمرین دارد. چند گام ساده اما مؤثر برای تقویت این ویژگی عبارت‌اند از:
1. گوش دادن با نیت درک، نه پاسخ دادن: در هنگام گفتگو، به جای فکر کردن به پاسخ، روی احساسات و لحن فرد تمرکز کنید.
2. پرهیز از قضاوت عجولانه: هر انسان دنیای منحصر‌به‌فردی دارد. پیش از داوری، سعی کنید شرایط او را از زاویه دید خودش ببینید.
3. بازتاب دادن احساسات: گفتن جملاتی مثل «می‌فهمم که ناامید شدی» یا «احساس می‌کنی نادیده گرفته شدی؟» نشان می‌دهد که واقعاً به احساس طرف مقابل توجه کرده‌اید.
4. تمرین در روابط روزمره: همدلی فقط در بحران‌ها کاربرد ندارد. در مکالمات عادی با دوستان، همکاران یا حتی غریبه‌ها، می‌توان آن را تمرین کرد.
5. خودآگاهی عاطفی: برای درک دیگران، ابتدا باید احساسات خود را بشناسیم. آگاهی از هیجانات خودمان، توانایی درک احساسات دیگران را افزایش می‌دهد.

نتیجه‌گیری
همدلی، یکی از ارزشمندترین مهارت‌های انسانی است که می‌تواند روابط را از سطح گفت‌وگوهای روزمره، به سطح درک عمیق و صمیمیت واقعی برساند. فردی که همدل است، نه تنها شنونده‌ خوبی است، بلکه فضایی امن برای دیگران فراهم می‌کند تا احساساتشان را بدون ترس و قضاوت بیان کنند.

در جهانی که پر از صدا، شتاب و رقابت است، همدلی مانند نوری است که روابط انسانی را گرم و زنده نگه می‌دارد. اگر یاد بگیریم بیشتر بفهمیم تا قضاوت کنیم، و بیشتر حضور داشته باشیم تا پاسخ دهیم، روابط ما نه‌تنها پایدارتر، بلکه انسانی‌تر خواهند شد.«همدلی یعنی دیدن دنیا از نگاه دیگری، بدون آن‌که جای خود را فراموش کنیم.»

دکتر سارا غلامی
روانشناس و درمانگر