چرا کمک به دیگران حال ما را بهتر می‌کند؟ | ایران مدلبز

زندگی انسان بدون ارتباط با دیگران امکان‌پذیر نیست. ما از آغاز تاریخ برای بقا نیازمند همکاری و همیاری بوده‌ایم. به گزارش میگنا خانواده، قبیله و جامعه همگی بر پایه‌ی همکاری شکل گرفته‌اند و همین تعاملات اجتماعی به انسان امکان داده تا در برابر سختی‌های طبیعت مقاومت کند و پیشرفت‌های بزرگی به دست آورد.
در این میان دو ویژگی مهم یعنی همدلی و نوع‌دوستی نقش محوری داشته‌اند.

به گزارش میگنا همدلی به معنای درک و سهیم شدن در احساسات دیگران است و نوع‌دوستی به معنای انجام کارهایی برای کمک به دیگران حتی زمانی که برای ما هزینه دارد. این دو ویژگی نه تنها جامعه را مستحکم‌تر می‌کنند بلکه به طور شگفت‌انگیزی حال خود ما را نیز بهتر می‌سازند.

عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران تاکید کرده است کمک کردن به دیگران می‌تواند شادی و آرامش درونی ایجاد کند، استرس را کاهش دهد، به سلامت روان و جسم کمک کند و حتی طول عمر را افزایش دهد.شاید در نگاه اول کمک به دیگران تنها یک وظیفه اخلاقی به نظر برسد یا حتی نوعی از خودگذشتگی که با ضرر شخصی همراه است. اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این گونه نیست.
بسیاری از افراد بعد از انجام کار خیر، حالتی از سرخوشی و رضایت را تجربه می‌کنند که در روان‌شناسی به آن « خلسه کمک» گفته می‌شود.

 ماهیت همدلی
همدلی توانایی ویژه‌ای است که انسان را از بسیاری از موجودات دیگر متمایز می‌کند. وقتی می‌گوییم فردی همدل است یعنی او می‌تواند احساسات و وضعیت روحی دیگران را بفهمد و حتی خود را جای آن‌ها بگذارد. همدلی تنها دانستن مشکلات دیگران نیست بلکه شامل تجربه کردن بخشی از هیجانات آن‌ها نیز می‌شود.
برای مثال، وقتی دوستی غمگین است، ما با دیدن چهره یا شنیدن صدای او اندوهگین می‌شویم و این اندوه مشترک ما را به سمت کمک و حمایت سوق می‌دهد.

همدلی سه شکل اصلی دارد.
نخست همدلی شناختی است که توانایی درک افکار و دیدگاه دیگران را شامل می‌شود.
دوم همدلی هیجانی است که یعنی همان احساسی که فرد مقابل دارد به ما نیز منتقل می‌شود. سوم همدلی همراه با شفقت است که ترکیبی از درک و احساس است و در نهایت ما را به عمل برای کاهش رنج دیگران برمی‌انگیزد.

علم عصب‌شناسی نشان داده است که مغز ما هنگام مشاهده‌ی رنج دیگران به گونه‌ای فعال می‌شود که گویی خودمان آن رنج را تجربه می‌کنیم. این کشف اهمیت همدلی را در پیوند دادن انسان‌ها به یکدیگر آشکار می‌کند. در واقع، همدلی پایه‌ی بسیاری از روابط انسانی است. بدون همدلی امکان ایجاد اعتماد و دوستی واقعی کاهش می‌یابد و جامعه دچار سردی و بی‌تفاوتی می‌شود.

بنابراین، همدلی تنها یک ویژگی اخلاقی نیست، بلکه یک نیاز حیاتی برای زندگی اجتماعی سالم است. وقتی همدلی در ما فعال می‌شود، احتمال اینکه به دیگران کمک کنیم و رفتار نوع‌دوستانه داشته باشیم بسیار بیشتر خواهد بود.

 ریشه‌های نوع‌دوستی
نوع‌دوستی به معنای کمک کردن به دیگران بدون انتظار دریافت پاداش مستقیم است. شاید گاهی حتی به قیمت زیان یا صرف‌نظر کردن از منافع شخصی باشد. برای نمونه، کسی که وقت خود را صرف آموزش رایگان به کودکان می‌کند یا فردی که بخشی از درآمد خود را به خیریه می‌بخشد، نمونه‌ای از نوع‌دوستی را نشان می‌دهد.

فیلسوفان و دانشمندان قرن‌ها درباره‌ی این موضوع بحث کرده‌اند که آیا نوع‌دوستی واقعی وجود دارد یا خیر. برخی معتقدند هر کمکی در نهایت از خودخواهی سرچشمه می‌گیرد.
اما تحقیقات روان‌شناسی و علوم اجتماعی ثابت کرده‌اند که انسان‌ها گاه واقعاً به خاطر خیر و رفاه دیگران اقدام می‌کنند.
از دیدگاه تکاملی، نوع‌دوستی برای بقا مفید بوده است. زمانی که اجداد ما در گروه‌های کوچک زندگی می‌کردند، همکاری و یاری یکدیگر شانس بقا را بالا می‌برد. کمک به خویشاوندان باعث حفظ ژن‌های مشترک می‌شد و همکاری با دیگران زمینه‌ی همزیستی پایدار را فراهم می‌کرد.

با گذر زمان، این گرایش طبیعی در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف تقویت شد. ادیان، فلسفه‌ها و نظام‌های اخلاقی بر ارزش بخشش و یاری رساندن تأکید کردند. بنابراین، نوع‌دوستی هم ریشه‌ی زیستی دارد و هم در طول تاریخ توسط فرهنگ‌ها حمایت شده است.

جالب است که بسیاری از افراد بعد از کمک کردن به دیگران احساس شادی و رضایت بیشتری از خود دارند. این نشان می‌دهد که نوع‌دوستی نه تنها برای گیرنده سودمند است، بلکه برای کمک‌کننده هم منبعی از شادی است. در حقیقت، کمک کردن به دیگران پیوندی میان سعادت فردی و جمعی ایجاد می‌کند.

 روان‌شناسی کمک کردن به دیگران
دانشمندان روان‌شناسی نظریه‌های مختلفی را برای توضیح احساس خوب بعد از کمک به دیگران ارائه کرده‌اند. یکی از معروف‌ترین نظریه‌ها «فرضیه همدلی–نوع‌دوستی» است که دنیل بتسون مطرح کرده است.
طبق این فرضیه، وقتی ما نسبت به کسی همدلی پیدا می‌کنیم، انگیزه‌ی اصلی ما کاهش رنج اوست، نه منافع خودمان. اما نتیجه‌ی این رفتار باعث کاهش اضطراب و ناراحتی خود ما هم می‌شود و همین امر نوعی احساس رضایت درونی ایجاد می‌کند.

پدیده‌ی دیگری که روان‌شناسان به آن اشاره کرده‌اند «نشئه‌ی کمک» است. بسیاری از مردم پس از انجام کار خیر احساس سبکی و سرخوشی می‌کنند. این حالت به ترشح مواد شیمیایی شادی‌آفرین مانند اندورفین در مغز مربوط می‌شود. به همین دلیل، کمک کردن می‌تواند به اندازه‌ی ورزش یا شنیدن موسیقی مورد علاقه حال ما را بهتر کند.

از سوی دیگر، کمک کردن به دیگران هویت ما را شکل می‌دهد.
وقتی ما به دیگران یاری می‌رسانیم، خود را فردی مهربان و ارزشمند می‌بینیم. این تصور مثبت باعث افزایش عزت‌نفس و اعتماد به نفس می‌شود. در طول زمان، این نوع رفتارها به بخشی از شخصیت ما تبدیل شده و ثبات روانی بیشتری به ما می‌بخشند.

همچنین، کمک کردن پیوندهای اجتماعی را محکم‌تر می‌کند. انسان‌ها موجوداتی اجتماعی‌اند و نیاز دارند با دیگران در ارتباط باشند. یاری رساندن، روابط را عمیق‌تر می‌کند و حس اعتماد و قدردانی متقابل را تقویت می‌کند. همین روابط قوی یکی از مهم‌ترین منابع شادی و حمایت روانی است.

بنابراین، روان‌شناسی نشان می‌دهد که کمک کردن چرخه‌ای مثبت ایجاد می‌کند که هم به گیرنده و هم به کمک‌کننده سود می‌رساند.

 زیست‌شناسی و عصب‌شناسی نوع‌دوستی

علوم اعصاب و زیست‌شناسی شواهد محکمی ارائه کرده‌اند که نشان می‌دهد کمک کردن تنها یک پدیده روانی نیست بلکه ریشه در عملکرد بدن و مغز دارد. یکی از مهم‌ترین کشفیات این است که وقتی به کسی کمک می‌کنیم، بخش‌های مرتبط با سیستم پاداش در مغز فعال می‌شوند.
این سیستم مسئول ترشح دوپامین است؛ ماده‌ای شیمیایی که احساس لذت و رضایت ایجاد می‌کند.

به عبارت دیگر، مغز ما کمک کردن را مانند خوردن غذا یا دریافت یک هدیه‌ی دلخواه پاداش‌دهنده می‌داند. این موضوع نشان می‌دهد که تکامل ما را به گونه‌ای شکل داده است که از نوع‌دوستی احساس خوبی به دست آوریم تا رفتارهای کمک‌کننده تقویت شوند.

از سوی دیگر، اعمال نوع‌دوستانه باعث افزایش ترشح اکسی‌توسین می‌شوند؛ هورمونی که به «هورمون عشق» یا «هورمون پیوند» معروف است.
این هورمون اعتماد و صمیمیت را تقویت می‌کند و به کاهش استرس و ایجاد آرامش کمک می‌کند. به همین دلیل، کسانی که مرتب در فعالیت‌های اجتماعی یا خیریه شرکت می‌کنند اغلب سطح بالاتری از آرامش روانی دارند.

همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که کمک کردن می‌تواند به بهبود سلامت جسمی منجر شود. کاهش فشار خون، کاهش سطح هورمون کورتیزول و تقویت سیستم ایمنی از جمله آثار مثبت آن است. حتی مطالعاتی وجود دارند که نشان می‌دهند داوطلبانی که به طور منظم در کارهای خیریه شرکت می‌کنند، به طور میانگین عمر طولانی‌تری نسبت به دیگران دارند.

بنابراین، بیولوژی ثابت می‌کند که کمک کردن نه تنها برای روح بلکه برای جسم نیز سودمند است.

ابعاد فرهنگی و اجتماعی
نوع‌دوستی و همدلی در کنار ریشه‌های زیستی، تحت تأثیر فرهنگ نیز شکل می‌گیرند. تقریباً هیچ فرهنگی را نمی‌توان یافت که در آن کمک به دیگران ارزشمند نباشد. ادیان بزرگ جهان همگی بر مهربانی و شفقت تأکید دارند.
در مسیحیت بر محبت به همسایه، در اسلام بر صدقه و زکات، در بودیسم بر شفقت و در فلسفه‌ی کنفوسیوسی بر خیرخواهی توصیه شده است.

با این حال، نحوه‌ی بروز نوع‌دوستی ممکن است از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت باشد. در جوامع جمع‌گرا، کمک کردن بیشتر به صورت وظیفه نسبت به خانواده و جامعه دیده می‌شود. در جوامع فردگرا، نوع‌دوستی اغلب به شکل داوطلبانه و شخصی مانند کمک به خیریه‌ها یا مشارکت در پروژه‌های اجتماعی ظاهر می‌شود. اما در هر دو نوع فرهنگ، کمک کردن برای افراد احساس شادی و آرامش به همراه دارد.
از دیدگاه اجتماعی، نوع‌دوستی انسجام جامعه را تقویت می‌کند. وقتی مردم یکدیگر را یاری می‌کنند، سطح اعتماد عمومی بالا می‌رود و نابرابری کاهش می‌یابد. در نتیجه، جامعه در برابر مشکلات و بحران‌ها مقاوم‌تر می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از دولت‌ها و سازمان‌ها تلاش می‌کنند فرهنگ داوطلبی و کمک‌رسانی را گسترش دهند تا هم به نیازهای اجتماعی پاسخ دهند و هم سلامت روانی شهروندان ارتقا پیدا کند.

به طور خلاصه، فرهنگ و جامعه با تشویق به نوع‌دوستی نه تنها ارزش‌های اخلاقی را تقویت می‌کنند، بلکه به سلامت روان و رفاه افراد نیز کمک می‌کنند.

 فواید عملی کمک به دیگران
کمک کردن به دیگران تنها یک عمل اخلاقی یا مذهبی نیست، بلکه فواید عملی گسترده‌ای دارد که زندگی فردی و اجتماعی را بهبود می‌بخشد. یکی از مهم‌ترین فواید آن سلامت روان است. مطالعات نشان می‌دهند افرادی که در کارهای داوطلبانه شرکت می‌کنند کمتر دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند. دلیل آن این است که کمک کردن معنا و هدفی به زندگی می‌دهد که فرد را در برابر مشکلات مقاوم‌تر می‌سازد.

همچنین، یاری رساندن به دیگران تاب‌آوری فرد را افزایش می‌دهد. در زمان‌های دشوار، کسی که به دیگران کمک می‌کند، خودش نیز بهتر می‌تواند از پس مشکلات برآید. کمک کردن به ما دیدگاه تازه‌ای می‌دهد و باعث می‌شود مشکلات شخصی خود را کوچک‌تر و قابل حل‌تر ببینیم.

در محیط‌های حرفه‌ای نیز نوع‌دوستی اهمیت زیادی دارد. امروزه همدلی به عنوان یک مهارت کلیدی در رهبری، آموزش، پزشکی و مددکاری اجتماعی شناخته می‌شود. فردی که همدل و نوع‌دوست باشد اعتماد بیشتری از همکاران و مراجعان جلب می‌کند و موفق‌تر خواهد بود.

کمک کردن اثرات بین‌نسلی هم دارد. وقتی کودکان ببینند والدین و بزرگ‌ترها به دیگران یاری می‌رسانند، خودشان نیز چنین رفتاری را می‌آموزند. به این ترتیب، جامعه‌ای مهربان‌تر و انسانی‌تر شکل می‌گیرد که در آن همکاری و محبت ارزش اصلی محسوب می‌شود.

بنابراین، نوع‌دوستی عملی است که هم فرد و هم جامعه را به سوی زندگی بهتر هدایت می‌کند.

 چالش‌ها و انتقادها
با وجود همه‌ی فواید، نوع‌دوستی خالی از چالش نیست. یکی از مشکلات این است که همدلی می‌تواند سوگیرانه باشد. ما معمولاً برای کسانی که به ما شبیه‌اند یا از نظر فرهنگی و جغرافیایی نزدیک‌اند احساس بیشتری داریم و نسبت به غریبه‌ها یا کسانی که تفاوت زیادی با ما دارند کمتر واکنش نشان می‌دهیم.

این موضوع می‌تواند باعث نابرابری در میزان کمک شود.
از سوی دیگر، گاهی نوع‌دوستی به دلایل پنهان صورت می‌گیرد. بعضی افراد برای جلب توجه یا دریافت تأیید اجتماعی به دیگران کمک می‌کنند. در چنین حالتی، انگیزه‌ی اصلی سود شخصی است، هرچند نتیجه همچنان می‌تواند مفید باشد.

مشکل دیگر زیاده‌روی در کمک کردن است. اگر فرد بیش از حد خود را وقف دیگران کند و به نیازهای خود توجه نکند، دچار فرسودگی و خستگی شفقت می‌شود. این مسئله به ویژه در میان مراقبان، پزشکان و مددکاران اجتماعی رایج است. برای جلوگیری از این مشکل لازم است تعادلی میان کمک به دیگران و مراقبت از خود برقرار شود.
این چالش‌ها نشان می‌دهند که نوع‌دوستی باید همراه با آگاهی و تعادل باشد. در غیر این صورت، ممکن است نتیجه‌ی معکوس بدهد. با این حال، ارزش کلی همدلی و کمک به دیگران همچنان پابرجاست و اهمیت فراوانی در زندگی انسانی دارد.

چرا کمک به دیگران حال ما را بهتر می‌کند؟
وقتی یافته‌های روان‌شناسی، عصب‌شناسی، فرهنگی و اجتماعی را کنار هم می‌گذاریم، می‌توانیم بفهمیم چرا کمک به دیگران احساس خوبی در ما ایجاد می‌کند.
نخست اینکه کمک کردن مدارهای لذت در مغز را فعال می‌کند و احساس شادی به همراه دارد.
دوم اینکه استرس و فشار روانی را کاهش می‌دهد و حتی سلامت جسمی را بهبود می‌بخشد.
سوم اینکه روابط اجتماعی ما را قوی‌تر می‌کند و حس اعتماد و تعلق را افزایش می‌دهد. چهارم اینکه خودپنداره و هویت مثبت ما را تقویت می‌کند و باعث می‌شود خود را فردی باارزش ببینیم. و پنجم اینکه کمک کردن به زندگی معنا و هدف می‌دهد، چیزی که برای بسیاری از انسان‌ها سرچشمه‌ی رضایت عمیق است.
به بیان ساده، وقتی به دیگران کمک می‌کنیم، هم خودمان سود می‌بریم و هم فرد مقابل. این رابطه‌ی دوسویه باعث می‌شود نوع‌دوستی یکی از کلیدهای اصلی شادی و رفاه انسان باشد.

عفت حیدری عضو ارشد خانه تاب آوری تاکید کرده است همدلی و نوع‌دوستی دو نیروی بنیادی در زندگی انسانی هستند. این دو نه تنها به دیگران کمک می‌کنند بلکه زندگی خود ما را نیز غنی‌تر می‌سازند. کمک کردن به دیگران حال ما را بهتر می‌کند زیرا با عمیق‌ترین نیازهای انسانی ما هماهنگ است. این رفتارها ما را به دیگران پیوند می‌دهند، استرس را کاهش می‌دهند، سلامت جسم و روان را تقویت می‌کنند و معنای بیشتری به زندگی می‌بخشند.

در دنیایی که گاه پر از رقابت و فاصله است، یادآوری ارزش کمک به دیگران می‌تواند راهی برای ساختن جامعه‌ای مهربان‌تر و سالم‌تر باشد. در حقیقت، وقتی به دیگران کمک می‌کنیم، در همان لحظه خودمان نیز رشد می‌کنیم و بالاتر می‌رویم. این حقیقت ساده اما عمیق نشان می‌دهد که سعادت فردی و جمعی جدایی‌ناپذیر است و مسیر شادی واقعی از دل نوع‌دوستی می‌گذرد.