تأثیر انجمن‌های روان‌شناسی در سلامت خانواده‌های ایرانی هنگام بحران | ایران مدلبز

نقش انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران در هم افزایی با نظام سلامت کشور و ارتقا تاب آوری روانی پزشکان و جامعه بسیار حائز اهمیت است. پزشکان خانواده به دلیل ارتباط مستمر با خانواده‌ها، نقش مهمی در تشخیص زود هنگام نشانه‌های روانی و هدایت به موقع افراد به خدمات تخصصی دارند.

ابراهیم نوری گوشکی، عضو هیات مدیره انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران؛ در شرایط بحران به‌ویژه بحران‌های ملی مانند جنگ؛ خانواده‌ها نخستین واحدهای اجتماعی هستند که تحت فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی شدید قرار می‌گیرند.

حفظ ساختار خانواده و کارکردهای حیاتی آن از جمله حمایت روانی، تربیت فرزندان، حفظ سلامت روان و پایداری اجتماعی، نقش تعیین‌کننده‌ای در مقاومت ملی و بازتوانی جامعه پس از بحران دارد.

در این میان، انجمن‌های علمی به ویژه در حوزه روان‌شناسی، روانپزشکی و پزشکی خانواده می‌توانند نقش محوری در طراحی، هدایت و اجرای مداخلات مبتنی بر شواهد ایفا کنند.

ماهیت بحران و تأثیر آن بر خانواده بحران‌های ملی، به‌ویژه جنگ، موجب اختلال در زندگی روزمره، از هم گسیختگی روابط خانوادگی، اضطراب گسترده، سوگ پیچیده و افزایش خشونت خانگی می‌شوند. 

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در شرایط جنگی، نرخ بروز اختلالات روانی از جمله PTSD (اختلال استرس پس از سانحه)، اضطراب، افسردگی و اختلالات رفتاری در خانواده‌ها افزایش می‌یابد. خانواده‌ها ممکن است دچار فروپاشی ساختاری (مانند طلاق، جدایی اجباری، مهاجرت) یا اختلال عملکردی (افزایش تعارضات خانوادگی، کاهش حمایت عاطفی، اختلال در نقش‌های والدین) شوند. در چنین شرایطی، تقویت خانواده نه‌تنها به نفع اعضای آن بلکه به نفع کل جامعه خواهد بود. 

ظرفیت‌ها و وظایف انجمن‌های علمی الف-انجمن‌های علمی روان‌شناسی و روانپزشکی انجمن‌های علمی روان‌شناسی و روانپزشکی، با پشتوانه دانشی و تخصصی خود، می‌توانند در سه سطح پیشگیری، مداخله و بازتوانی، برنامه‌هایی طراحی کنند:
پیشگیری: آموزش تاب‌آوری روانی برای خانواده‌ها، افزایش سواد سلامت روان در جامعه، آماده‌سازی روان‌شناسان و روانپزشکان برای مواجهه با بحران‌های گسترده.

مداخله: ارائه خدمات مشاوره تخصصی، راه‌اندازی خطوط اضطراری روانی، تشکیل تیم‌های واکنش سریع روان‌شناختی در مناطق بحران‌زده. 

بازتوانی: درمان اختلالات روانی ناشی از بحران، بازسازی روابط خانوادگی آسیب‌دیده، آموزش مهارت‌های زندگی پس از بحران.
ب-انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران این انجمن به عنوان یک نهاد تخصصی، در ارتقای دانش و توانمندسازی پزشکان خانواده و بهبود نظام سلامت کشور نقش کلیدی دارد و می‌تواند با اتکا به رویکرد جامع‌نگر خود، پیوند میان سلامت روان و سلامت جسم را در خانواده‌ها حفظ کند. همچنین این انجمن می‌تواند محور هماهنگی، آموزش و سیاستگذاری باشد.

لذا نقش انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران در هم افزایی با نظام سلامت کشور و ارتقا تاب آوری روانی پزشکان و جامعه بسیار حائز اهمیت است. پزشکان خانواده به دلیل ارتباط مستمر با خانواده‌ها، نقش مهمی در تشخیص زود هنگام نشانه‌های روانی و هدایت به موقع افراد به خدمات تخصصی دارند. 

نمونه‌های موفق جهانی: در کشورهای درگیر جنگ یا بحران‌های شدید مانند سوریه، اوکراین و افغانستان همکاری میان انجمن‌های علمی روان‌شناسی و نهادهای پزشکی، منجر به طراحی مداخلات چندلایه و چند بُعدی شده است که نتایج مثبتی در کاهش آسیب‌های خانوادگی داشته‌اند.

مدل مراقبت‌های سلامت روان مبتنی بر جامعه (Community-based mental health care) که توسط WHO (سازمان جهانی بهداشت) توصیه شده، نمونه‌ای از مداخله‌ای است که انجمن‌های علمی می‌توانند به شکل بومی‌سازی شده در ایران پیاده‌سازی کنند. 

پیشنهادهایی برای اجرا در ایران: با توجه به تجربه‌های علمی و شرایط اجتماعی ایران، پیشنهاد می‌شود: -ایجاد شبکه ملی سلامت روان خانواده با همکاری انجمن‌های علمی روان‌شناسی، انجمن‌های علمی روانپزشکی، انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران و سازمان بهزیستی کشور برای پاسخ به بحران‌ها با هدف پیشگیری از اختلالات روانی در خانواده، افزایش تاب آوری روانی والدین و فرزندان، کاهش خشونت خانگی، طلاق، افسردگی و اضطراب و ارتقای کیفیت زندگی روانی اجتماعی خانواده‌ها

-تربیت تسهیل‌گران روانی-اجتماعی برای حمایت، آموزش و توانمندسازی افراد و خانواده‌ها در زمینه مقابله با بحران (بلایای طبیعی، بحران‌های اجتماعی یا شرایط آسیب‌زا و مداخلات روانی اجتماعی) 

-طراحی پروتکل‌های مداخله استاندارد بر اساس شواهد علمی و با تأکید بر ویژگی‌های فرهنگی ایران 
-مشارکت در سیاست‌گذاری ملی سلامت خانواده با هدف ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خانواده‌ها با حضور فعال نمایندگان انجمن‌های علمی در ستاد مدیریت بحران

-ایجاد کمپین‌های آگاهی‌بخشی در رسانه‌ها برای اطلاع رسانی، تغییر نگرش عمومی و ترغیب به رفتارهای مثبت اجتماعی در خانواده‌ها حفظ ساختار و کارکرد خانواده در بحران‌های ملی، ضرورتی انکارناپذیر برای پایداری اجتماعی و امنیت روانی جامعه است. 

انجمن‌های علمی، به ویژه در روان‌شناسی، روانپزشکی و پزشکی خانواده، با بهره‌گیری از دانش تخصصی، شبکه حرفه‌ای و جایگاه علمی خود، باید در خط مقدم طراحی و اجرای مداخلات مؤثر قرار گیرند. امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم که علم را به میدان بحران بیاوریم؛ از پیشگیری تا بازتوانی.