به گزارش خبرنگار مهر، تکتم آزاد شامگاه دوشنبه در نشست «عبور از بن‌بست ۲» (کرسی آزاداندیشی با محوریت سبک زندگی) که در مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی با حضور اندیشمندان و کارشناسان برگزار شد، با اشاره به وضعیت موجود الگوی سبک زندگی در کشور گفت: برای اصلاح رویکردها در حوزه سبک زندگی، ابتدا باید بپذیریم که در این زمینه با شکست سیستمی مواجه بوده‌ایم. تا زمانی که این واقعیت را نپذیریم، امکان اصلاح ساختارها و ارائه راهکارهای مؤثر فراهم نخواهد شد.
مدرس فقه خانواده افزود: در طول سال‌های گذشته، می‌توانستیم یک مدل مدون و بومی از سبک زندگی ایرانی اسلامی را طراحی و اجرا کنیم، اما این اتفاق نیفتاده است. پذیرش این شکست، نخستین گام برای تحلیل دقیق علل ناکامی‌ها و دستیابی به راهکارهای درست است.
وی با اشاره به تجربه مدیریت حوزه علمیه خراسان اظهار کرد: یکی از اقدامات مثبت در این زمینه، طراحی طرح کلان آینده حوزه علمیه خراسان است. مسئولان این حوزه با پذیرش کامل نارسایی‌ها و شکست طرح‌های قبلی، برنامه‌ای جایگزین و اصلاحی تدوین کرده‌اند. به نظر می‌رسد همین رویکرد در زمینه سبک زندگی نیز می‌تواند کارساز باشد؛ به‌ویژه در بخش‌هایی که حوزه‌های علمیه در عرصه فرهنگ و اخلاق عمومی با چالش‌هایی مواجه بوده‌اند، همان دلایل می‌تواند منشأ ناکامی در ارائه الگوی سبک زندگی باشد.
آزاد ادامه داد: به همین دلیل پیشنهاد می‌کنم نهادهای مرتبط با این موضوع، از تجربه و طرح حوزه علمیه خراسان بهره بگیرند و از مدیر این حوزه، بخواهند بخش فرهنگی و اخلاقی این طرح را در اختیار سایر مراکز علمی قرار دهد تا بتوان از آن برای تدوین سیاست‌های جدید استفاده کرد.
مدرس فقه خانواده در پاسخ به پرسشی درباره آسیب‌های موجود در سبک زندگی، به دو نمونه اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها، فاصله میان ارزش‌ها و رفتارها در جامعه است. مردم در سطح ارزش‌ها به اصولی مانند معنویت، میهن‌دوستی و قناعت پایبندند، اما در سطح رفتار، به دلیل فشارهای اقتصادی، اجتماعی یا تأثیر محیط فرهنگی، گاهی خلاف آن عمل می‌کنند. این تعارض میان ارزش و رفتار، نتیجه نظام فرهنگی ناهماهنگی است که بخش‌هایی از آن توسط رسانه‌ها، به‌ویژه صدا و سیما تشدید می‌شود.
وی افزود: ممکن است در قالب برنامه‌های فرهنگی، به ارزش قناعت و صرفه‌جویی تأکید شود، اما در همان حال، تبلیغات تلویزیونی با زرق و برق فراوان، مردم را به خرید کالاهای غیرضروری ترغیب می‌کند. نمونه روشن آن تبلیغ دستگاه‌های جانبی و لوکسی است که بدون نیاز واقعی خانوار، تنها برای مصرف بیشتر تبلیغ می‌شوند. این نوع تبلیغات تمام پیام‌های فرهنگی مرتبط با قناعت و مصرف بهینه را از بین می‌برد.
نیازمند بازنگری اساسی در نظام تبلیغات و رسانه‌ای کشور هستیم
آزاد تأکید کرد: ما نیازمند بازنگری اساسی در نظام تبلیغات و رسانه‌ای کشور هستیم تا میان ارزش‌های ادعایی و رفتارهای ترویجی هماهنگی ایجاد شود. سبک زندگی ایرانی اسلامی تنها با آموزش و تبلیغ تحقق نمی‌یابد، بلکه نیازمند اصلاح سیاست‌ها، نهادها و پیام‌های فرهنگی در سطوح مختلف جامعه است.
مدرس فقه خانواده با اشاره به چالش‌های موجود در مسیر نهادینه‌سازی سبک زندگی اسلامی-ایرانی، بر ضرورت بازتعریف رویکرد اجرایی تأکید کرد.
وی در تحلیل نحوه ارائه سبک زندگی اسلامی عنوان کرد: کارهای سیستمی و ارگانی ممکن است نتیجه عکس بدهند. سبک زندگی اسلامی و ایرانی باید آن‌چنان در میان متشرعین و ایرانیان زیبا و دلنشین اجرا شود که افراد را به طور ذاتی جذب کند.
در این زمینه آزاد وجود نهاد متولی را لازم دانست تا از موازی‌کاری‌ها جلوگیری شود و گفت: سازمان‌ها و ارگان‌های مختلفی نظیر دفتر تبلیغات و حوزه‌های علمیه مشغول بحث سبک زندگی هستند، اما یک متولی واحد نیاز است تا مانع بسیاری از آسیب‌ها شود.
مدرس فقه خانواده عارضه دوم را «شکست در سرمایه اجتماعی» دانست و اظهار کرد: کار گروهی در ایران بی‌ارزش شده و بی‌اعتمادی بین گروه‌ها را ایجاد کرده است که این امر به کاهش کارهای جمعی و افزایش هزینه‌ها منجر می‌شود؛ چرا که هیچ‌کس به کار دیگری بها نمی‌دهد و این وضعیت، موجب سردرگمی مردم در مواجهه با هنجارها و الگوهای متضاد می‌شود.
وی تغییر مدل ذهنی موجود و تغییر انگیزش‌ها را ضروری خواند و تأکید کرد: این انگیزش‌ها نباید صرفاً اقتصادی باشند، بلکه باید شامل انگیزش‌های اجتماعی، هویتی و اخلاقی نیز شوند.
آزاد بر لزوم قاب‌بندی صحیح مسئله سبک زندگی تأکید کرد و گفت: نباید سبک زندگی را صرفاً یک مسئله فرهنگی اخلاقی دانست؛ بلکه باید بحث‌های اقتصادی و فناوری را نیز در درون خود جای دهد و مباحثی نظیر تغذیه، تحصیل و شغل را در بر بگیرد.
مدرس فقه خانواده به ارائه راهکارها پرداخت و گفت: در سطح اول، تقویت هویت معنوی ایرانی (که معادل اسلامی در نظر گرفته می‌شود) از طریق ایجاد جایزه‌های ملی دینی و اهدای نشان برترین سبک زندگی به افراد موفق در عرصه‌های مختلف پیشنهاد می‌شود. نمونه موفق آن بازخورد گسترده بین‌المللی انیمیشن پوریای ولی است.
وی در سطح دوم، بر «آموزش مهارت امید و تاب‌آوری» تأکید کرد و خواستار تجمیع مباحث اخلاق کاربردی رایج در دانشگاه‌ها شد و آن را بسط داد.
آزاد گفت: پیشنهاد می‌شود که پلتفرم‌هایی برای «مربیگری زندگی» راه‌اندازی شود. اسلامی‌سازی نباید مساوی با فقه تلقی شود؛ فقه گوشه‌ای از این مسئله است. مباحث دینی مشتمل بر فقه، اخلاق، عرفان و فلسفه اسلامی است و تجمیعی که می‌خواهد صورت بگیرد اگر صرفاً بر اساس فقه باشد، متأسفانه پاسخگوی بخش زیادی از نیازهای امروز جامعه نیست.
مدرس فقه خانواده، سطح سوم راهکارها را «بازیابی سرمایه‌های اجتماعی» دانست و گفت: رسانه در این حوزه نقش اساسی دارد و باید رسانه‌ها وارد عمل شوند و با تولید فیلم و مستند، سلبریتی‌های جدیدی معرفی کنند که علت شهرت آن‌ها سبک زندگی متعالی باشد.
وی به موضوع «مرجعیت زنان» اشاره کرد و یادآور شد: بحث مرجعیت زنان که مقام معظم رهبری نیز طی یکی دو سال اخیر بر آن تأکید فرمودند، مسئله جدیدی نیست. بنده بیست و سه سال پیش (سال ۱۳۸۱) مستقیماً از خانم صفاتی در همایش اسلام و پزشکی در مشهد شنیدم که نقل کردند رهبری به ایشان فرمودند مرجعیت اجتهادی زنان به عهده شما باشد.
آزاد گفت: این دیدگاه باید احیا شود و آن را در راستای بازیابی سرمایه‌های اجتماعی دانست.
مدرس فقه خانواده خاطر نشان کرد: می‌توانیم با تولید فیلم و مستند، بحث مرجعیت زنان را بازسازی کنیم یا فضاهایی مانند خانه‌های محله را ایجاد کنیم تا در مناطقی که مساجد ظرفیت کانون فرهنگی ندارند، محلی برای تجمع شکل گیرد. دریافت «مالیات بر اسراف» که در حوزه‌هایی مانند برق و آب نیز قابل اجراست، ابزاری برای مدیریت مصرف است.
وی گفت: باید شاخص ترکیبی سلامت اجتماعی و فرهنگی را برای استان‌ها و شهرستان‌ها طراحی کنیم.
وی مهم‌ترین اقدام در این سطح را هماهنگ کردن نهادها و ایجاد وحدت رویه در کل کشور با تأسیس یک شورای عالی عنوان کرد.