روانشناسی مهاجرت: آیا مهاجرت نوعی غم و سوگ است؟ | ایران مدلبز

مهاجرت یکی از عمیق‌ترین تجربه‌های انسانی است که تنها به جابه‌جایی مکانی محدود نمی‌شود.
وقتی فردی کشور یا شهر خود را ترک می‌کند، تنها خانه یا کارش را از دست نمی‌دهد، بلکه بخشی از هویت، فرهنگ و روابط اجتماعی او هم دچار تغییر می‌شود. روانشناسی مهاجرت نشان می‌دهد که این تجربه شباهت زیادی به سوگ و غم دارد. بسیاری از مهاجران حس می‌کنند مهاجرت مثل از دست دادن عزیزان است. آنها دچار دلتنگی وطن، غم غربت و نوعی بی‌قراری می‌شوند که می‌تواند سال‌ها ادامه داشته باشد.

بر اساس نظریه‌های روانشناسی، مهاجران اغلب با مراحلی شبیه مراحل سوگ روبه‌رو می‌شوند. ابتدا انکار می‌کنند و نمی‌خواهند باور کنند که زندگی‌شان تغییر کرده است. سپس احساس خشم نسبت به سختی‌های مهاجرت پیدا می‌کنند. بعد از آن درگیر افسردگی و دلتنگی می‌شوند و در نهایت آرام آرام به شرایط جدید عادت می‌کنند و آن را می‌پذیرند. این روند طبیعی است و بخشی از روانشناسی غربت محسوب می‌شود.

غم مهاجرت تنها فردی نیست بلکه ریشه در فرهنگ و محیط دارد. وقتی کسی مهاجرت می‌کند زبان مادری، غذاهای آشنا، موسیقی و آیین‌های سنتی را از دست می‌دهد. حتی مناظر و آب و هوای وطن می‌تواند دلتنگی شدید ایجاد کند. بسیاری از مهاجران با مشکلات شغلی و اجتماعی هم روبه‌رو می‌شوند. فردی که در کشور خود جایگاه بالایی داشته ممکن است در کشور جدید شغل ساده‌ای بگیرد و همین موضوع احساس بی‌ارزشی و افسردگی را تقویت کند.

از طرف دیگر مهاجرت می‌تواند فرصت رشد هم باشد. روانشناسی مثبت‌گرا نشان می‌دهد که افراد پس از گذراندن غم مهاجرت ممکن است انعطاف‌پذیرتر شوند، دید گسترده‌تری به زندگی پیدا کنند و هویت چندفرهنگی برای خود بسازند. بسیاری از مهاجران با کنار آمدن با غربت به خودباوری بیشتری می‌رسند و احساس قدرت می‌کنند که توانسته‌اند از پس یک تجربه سخت برآیند.

راه‌های مختلفی برای کنار آمدن با غم مهاجرت وجود دارد. ارتباط با زبان و فرهنگ مادری، حفظ ارتباط با خانواده، حضور در جامعه مهاجران هم‌وطن و حتی استفاده از هنر و نوشتن خاطرات می‌تواند به کاهش دلتنگی کمک کند. مشاوره با روانشناس نیز به مهاجران کمک می‌کند تا غم غربت را بهتر مدیریت کنند.

معصومه رضائی پور روانشناس تاکید میکند مهاجرت تجربه‌ای دوگانه است. از یک سو با سوگ و دلتنگی همراه است و از سوی دیگر می‌تواند مسیر رشد و تغییر را باز کند. روانشناسی مهاجرت به ما یادآوری می‌کند که احساس غم و دلتنگی در غربت طبیعی است اما این احساس می‌تواند به مرور به بخشی از هویت جدید فرد تبدیل شود.

مهاجرت فقط غم نیست بلکه فرصتی برای تولد دوباره و ساختن زندگی تازه نیز محسوب می‌شود.

مهاجرت یکی از مهم‌ترین تجربه‌های زندگی است که با چالش‌های فراوان روانی و اجتماعی همراه است. بر اساس نظریه‌های روانشناسی، مهاجران معمولاً فرآیندی شبیه مراحل سوگ را تجربه می‌کنند که شامل انکار، خشم، افسردگی و نهایتاً پذیرش شرایط جدید است.
این مراحل، بخشی جدایی‌ناپذیر از روانشناسی مهاجرت یا روانشناسی غربت محسوب می‌شوند و آگاهی از آن‌ها به مهاجران کمک می‌کند تا بهتر با تغییرات زندگی و مشکلات تطبیق یابند.

معصومه رضائی پور روانشناس و مدرس مهارتهای زندگی در ادامه به توصیف این مراحل و اهمیت هر یک از آن‌ها در فرآیند سازگاری مهاجران با زندگی جدید پرداخته است:

مرحله اول فرآیند روانشناختی مهاجرت، انکار است. بسیاری از مهاجران در این مرحله هنوز نمی‌خواهند واقعیت‌های جدید زندگی خود را بپذیرند و تلاش می‌کنند زندگی گذشته و شرایط آشنای خود را حفظ کنند. این انکار باعث می‌شود مهاجر نسبت به تغییرات مقاومت نشان دهد و در برابر پذیرش مشکلات مانند دوری از خانواده، زبان ناآشنا و فرهنگ جدید دچار بی‌انگاری شود. انکار به نوعی دفاع روانی در برابر استرس‌های ناشی از مهاجرت است که موقتی ولی ضروری برای آمادگی ذهنی مهاجر محسوب می‌شود.

مرحله بعدی، خشم و ناامیدی است. مهاجر پس از مواجهه با واقعیت‌های سخت زندگی در کشور مهاجرت، ممکن است احساس خشم نسبت به خود، خانواده، یا شرایط پیش آمده داشته باشد. این خشم ناشی از موانعی مانند نابرابری‌های اجتماعی، تبعیض، فشار اقتصادی و مشکلات ارتباطی است که در زندگی مهاجر تاثیر می‌گذارد. افرادی که این مرحله را تجربه می‌کنند نیازمند حمایت‌های روانی و اجتماعی هستند تا انرژی خشم آن‌ها به سمت سازگاری و حل مشکلات هدایت شود.

پس از گذر از خشم، مهاجر معمولاً در مرحله افسردگی و دلتنگی قرار می‌گیرد. این مرحله با احساس غم عمیق، فقدان انگیزه، تجدید خاطرات گذشته و احساس تنهایی همراه است. بسیاری از مهاجران که دچار افسردگی مهاجرت می‌شوند، ممکن است علائم اضطراب و منزوی شدن را تجربه کنند که می‌تواند کیفیت زندگی آن‌ها را کاهش دهد. شناخت و درمان این مشکلات روانی اهمیت زیادی در سلامت روان مهاجران دارد و نباید نادیده گرفته شود.

مرحله پذیرش و سازگاری با محیط جدید رخ می‌دهد. این مرحله موفقیت‌آمیزترین بخش فرآیند روانشناسی مهاجرت است که مهاجر به تدریج با شرایط زندگی جدید رابطه برقرار می‌کند، هویت جدیدی برای خود می‌سازد و توانایی مدیریت مشکلات را پیدا می‌کند. پذیرش شرایط تازه به معنای آرامش بیشتر، کاهش استرس و توانایی بهره‌برداری از فرصت‌های زندگی در کشور مقصد است. این فرآیند نشان‌دهنده رشد فردی، روانی و اجتماعی مهاجر و نمونه بارزی از روانشناسی تاب‌آوری در مهاجرت است.

مراحل روانشناسی مهاجرت شامل انکار، خشم، افسردگی و پذیرش است که هر یک نقش مهمی در سازگاری روانی مهاجران با شرایط جدید ایفا می‌کنند. آگاهی از این مراحل به خانواده‌ها، جامعه میزبان و متخصصان کمک می‌کند تا حمایت‌های بهتری ارائه دهند و مهاجران را در مسیر موفقیت و خوشبختی همراهی کنند. شناخت روانشناسی غربت، کلید درک عمیق‌تر مشکلات مهاجرت و ایجاد راهکارهای موثر برای بهبود کیفیت زندگی مهاجران است. استفاده از این دانش در برنامه‌های آموزشی، سیاست‌گذاری اجتماعی و خدمات روانشناختی ضرورت دارد تا مهاجران بتوانند با زندگی جدید خود به شکلی مثبت و موثر سازگار شوند.

قابل توجه علاقه‌مندان حوزه روانشناسی مهاجرت اینکه کتاب «تاب‌آوری و مهاجرت» نوشته مارشا اکبر، پژوهشگر دانشگاه یورک، توسط خانه تاب‌آوری ایران ترجمه و منتشر شده است و می‌تواند منبعی ارزشمند برای پژوهشگران و مهاجران باشد.
سایت و پلتفرم تخصصی تاب آوری ایران رسانه ای علمی و آموزشی است که با هدف ترویج مفهوم تاب‌آوری فردی و اجتماعی در سال‌ 1394 تأسیس شد. این مرکز با برگزاری کارگاه‌ها، ترجمه منابع معتبر و انتشار مقالات تخصصی تلاش می‌کند تا آگاهی عمومی درباره تاب‌آوری در برابر مشکلاتی چون مهاجرت، بحران‌ها و چالش‌های زندگی افزایش یابد.