گفتگوی وب دا با استاد و محققی که پژوهش را از مقاله‌محوری جدا می‌داند | ایران مدلبز

از سال‌های کودکی در نطنز و کاشان تا سال‌های پرکار در دانشگاه علوم پزشکی مشهد؛ دکتر مجتبی سنکیان مسیری را پیموده که در آن آموزش و پژوهش هرگز از هم جدا نبوده‌اند. وی که هم تجربه تدریس دارد و هم سال‌ها در مدیریت پژوهشی نقش‌آفرین بوده، معتقد است نظام علمی کشور زمانی معنا پیدا می‌کند که پژوهش از بند مقاله‌محوری رها شده و به حل مسائل واقعی جامعه نزدیک شود. تجربه زیسته او از کمبود امکانات، ارزیابی‌های کمّی و فاصله سیاست‌گذاری‌ها با نیازهای ملی، تصویری روشن از چالش‌های امروز دانشگاه‌های علوم پزشکی ارائه می‌دهد.

روایت زندگی و مسیر حرفه‌ای دکتر مجتبی سنکیان از دوم اردیبهشت سال ۱۳۵۰ در شهرستان ورامین آغاز می‌شود؛ جایی که او به دنیا آمد، اما به دلیل اشتغال پدرش، سال‌های مهم تحصیلی‌اش در شهرهای مختلف رقم خورده و بخش عمده‌ای از تحصیلاتش در کاشان گذشته است؛ از سوم ابتدایی تا زمان گرفتن دیپلم و پیش از آن نیز کلاس اول و دوم ابتدایی را در نطنز گذرانده بود.

پس از پایان دوران مدرسه، وارد دانشگاه آزاد شد و مدرک لیسانس خود را اخذ کرد. مسیر علمی‌اش سپس به سمت تهران کشیده شد؛ جایی که فوق‌لیسانس را از دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت کرد. بعدها با ادامه مسیر تخصصی خود در مشهد، موفق به اخذ دکتری ایمونولوژی از دانشگاه علوم پزشکی مشهد شد.

نخستین تجربه رسمی در مقام هیئت علمی

نخستین تجربه رسمی دکتر سنکیان در مقام هیئت علمی، به سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ بازمی‌گردد؛ زمانی که به‌عنوان هیئت علمی سرباز در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه فعالیت می‌کرد. اما سال ۱۳۸۵ نقطه‌ای تازه در مسیر او بود؛ سالی که به جمع اعضای عضو هیأت دانشگاه علوم پزشکی مشهد پیوست و از آن زمان تاکنون در این دانشگاه خدمت می‌کند. او از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ مسئولیت مدیریت توسعه فناوری معاونت پژوهشی را بر عهده داشت و اکنون نیز چند ماهی است که به‌عنوان رئیس پژوهشکده در دانشگاه فعالیت می‌کند.

وقتی صحبت به سه رکن اصلی دانشگاه؛ آموزش، پژوهش و درمان می‌رسد، دکتر سنکیان با احتیاط توضیح می‌دهد که در حوزه بالین صاحب‌نظر نیست، اما درباره آموزش و پژوهش دیدگاه روشنی دارد. او این دو بخش را دو بال جداشدنی نمی‌داند: ” آموزش زمانی معنا پیدا می‌کند که استاد پیش از آن، تجربه عملی و پژوهشی مرتبط با آن موضوع را لمس کرده باشد. در تحصیلات تکمیلی، آموزش بدون پژوهش اصلاً قابل تصور نیست. حتی در کلاس‌های تئوری هم اگر استاد قبلاً روی موضوع تحقیق کرده باشد، می‌تواند اهمیت بخش‌ها را بهتر درک کند، روی نقاط مهم بیشتر تأکید کند و ضعف‌های محتوایی را بشناسد. این‌طور نیست که بدون تحقیق بتوان آموزش‌دهنده خوبی بود یا بدون آموزش محقق خوبی شد.”

با این حال، او به نواقصی اشاره می‌کند که تجربه دانشگاهی‌اش آن را آشکار کرده است. مهم‌ترین چالش از نگاه او، به سیاست‌گذاری پژوهش در سطح وزارتخانه بازمی‌گردد:” سیاست‌گذاری‌های کلان بیشتر متکی به شاخص‌های بیرونی و بین‌المللی است؛ درحالی‌که انتظار دارند با همین سیاست‌ها نیازهای داخلی کشور رفع شود. ارزیابی‌ها بر اساس تعداد مقالات است، اما از عضو هیأت علمی می‌خواهند تا به نتیجه کاربردی و ملموس برسد. این دو با هم جمع نمی‌شود.”

او معتقد است پژوهش باید مسیر مشخصی داشته باشد، نه اینکه تنها برای چاپ مقاله انجام شود:” هدف پژوهش باید حل یک مشکل باشد؛ حالا چه مقاله‌ای از آن منتشر بشود و چه نشود. مقاله برای مردم ملموس نیست اما اگر یک تحقیق مشکلی را حل کند، بیماری را تشخیص دهد، عارضه‌ای را بهبود دهد، مردم همراه پژوهش می‌شوند. این چیزی است که کم‌کم از سیاست‌گذاری ما فاصله گرفته است.”

از نگاه او، ارزیابی‌ها در وزارتخانه باعث تشتت سیاستی شده است؛ زیرا از یک‌سو نماد بیرونی” مثل تعداد مقالات” اهمیت دارد و از سوی دیگر حل مشکلات کشور انتظار می‌رود، درحالی‌که این دو همیشه هم‌راستا نیستند: ” میتوان با روش‌های مختلف تعداد مقالات را افزایش داد و رنکینگ بین‌المللی را بهتر کرد، اما این لزوماً مشکلی از مردم حل نمی‌کند. اگر ارزیابی‌ها از کمیت به کیفیت و میزان اثرگذاری تغییر کند، نتیجه بهتری به دست می‌آید.”

در ادامه، بحث به آموزش در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشیده می‌شود؛ جایی که دکتر سنکیان از نواقص ساختاری سخن می‌گوید: ” هرچه بودجه آموزشی و پژوهشی کمتر باشد، کیفیت آموزش پایین‌تر می‌آید. نبود امکانات، دستگاه‌های به‌روز، دسترسی دیرهنگام به منابع و محدودیت‌های ارتباطات بین‌المللی همگی تأثیر مستقیم بر آموزش دارند. ما از جهان خیلی عقب نیستیم، اما با سرعت آن‌ها هم پیش نمی‌رویم.” او به کاهش چشمگیر تبادلات خارجی، رفت‌وآمدهای علمی و شرکت در همایش‌های بین‌المللی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید این عوامل هم بر پژوهش و هم بر آموزش تأثیر گذاشته‌اند.

از نگاه دکتر سنکیان شیوه ارزیابی وزارتخانه نقش مستقیمی در رفتار استادان دارد:” استاد طوری درس می‌دهد که بر اساس آنچه از او ارزیابی می‌شود، موفق شود. اگر معیار تعداد مقاله باشد، آموزش و پژوهش همان سمت می‌روند. اگر معیار اخلاق در کلاس باشد، استاد به آن سمت متمایل می‌شود و بخشی از وقت علمی خود را از دست می‌دهد. معیار هرچه باشد، رفتار استاد هم مطابق آن تنظیم می‌شود”.

وقتی گفتگو به زندگی شخصی و اوقات فراغت استاد با سابقه دانشگاه می‌رسد، نکته ای جالب بیان میشود :” من جز زمان خواب، شاید روزی سه تا چهار ساعت در خانه باشم. همان چند ساعت هم معمولاً صرف ارزیابی کلاس، آماده‌سازی اسلایدها یا نوشتن مقاله می‌شود. کار اجرایی در دانشگاه هم مزید بر علت است و بخشی از کارها به خانه منتقل می‌شود. برنامه‌ریزی برای تفریح حتی در پنجشنبه و جمعه هم سخت است”.

 اما با این همه، دلبستگی دکتر سنکیان به طبیعت همچنان پابرجاست، اصالت خانواده‌اش به فیروزکوه بازمی‌گردد و حضور در طبیعت آن منطقه برایش همچنان منبع انرژی است:” سالی چند بار اگر فرصتی باشد به طبیعت می‌روم. ارتباط با طبیعت برای من همیشه از بهترین فعالیت‌ها بوده.”

در بخش پایانی گفتگو، دکتر سنکیان بر اعتقاد جدی خود در زمینه پژوهش تأکید می‌کند:” من به پژوهشی معتقدم که خروجی ملموس و قابل ارائه به جامعه داشته باشد. هر عضو هیأت علمی باید خودش را موظف بداند تا پایان دوره خدمتش، چند محصول یا کارکرد اثرگذار در حوزه سلامت ارائه کند. تحقیقات باید یک لاین هدفمند داشته باشد، نه پراکندگی. شاید تعداد مقالات کم شود، اما اثرش برای کشور بیشتر خواهد بود.”

دکتر سنکیان پایان سخنانش را به یک درخواست مشخص از مسئولان وزارتخانه اختصاص می‌دهد: “تقاضای من این است که خروجی پژوهش، ملاک اصلی ارزیابی قرار گیرد نه صرفاً تعداد مقالات.”