شب یلدا؛ آیینی فرهنگی با کارکردهای روان‌شناختی در پیوند نسل‌ها | ایران مدلبز

این شب با گردهم‌آوردن نسل‌ها، حافظه تاریخی و هویت فرهنگی را بازتولید می‌کند و حس تعلق اجتماعی را تقویت می‌سازد و نقش مهمی در یادآوری نقش آیین‌ها در انسجام اجتماعی و انتقال ارزش‌ها میان نسل‌ها دارد.

از منظر روان شناسی، می‌توان شب یلدا را یک آیین و رسم فرهنگی دانست که می‌تواند هم‌زمان فرصت ساز باشد و هم چالش انگیز، به‌ویژه هنگامی که گردهمایی و جمع شدن بستگان و خویشاوندان در منزل بزرگان خانواده شکل می‌گیرد. این دورهمی‌ها با تقویت حس تعلق، پیوندهای عاطفی و انتقال روایت‌های خانوادگی، به تنظیم هیجان و افزایش احساس امنیت روانی کمک می‌کنند.

حضور افراد از چندنسل، برای کودکان تجربه‌ی ریشه‌ داری و با هویت بودن و برای سالمندان احساس ارزشمندی، احترام و مورد توجه بودن را فراهم می‌سازد اما همین آیین فرهنگی اجتماعی ممکن است زمینه‌ساز فعال شدن تعارض‌های قدیمی، مقایسه‌ها و فشار نقش‌ها نیز باشد. انتظارات سنتی، خودسانسوری یا اختلاف ارزش‌های نسلی می‌تواند موجب تنش پنهان، اضطراب یا خستگی هیجانی شود؛ به‌ویژه برای میزبان یا افرادی که روابط حل‌نشده دارند.

در مجموع، اثر روانی شب یلدا بیش از آنکه به خودِ جمع‌شدن وابسته باشد، به کیفیت تعامل‌ها، رعایت مرزهای محترمانه و تمرکز بر همدلی و معنا بستگی دارد. اگر گفت‌وگو جای قضاوت و مقایسه گری را بگیرد، یلدا می تواند نقش مهمی در ترمیم تجربه‌ های پیشین داشته باشد و در غیر این صورت یلدا اضطراب زا و ناکام ساز خواهد شد.

دکتر نورمحمد بخشانی، متخصص روان‌شناسی و عضو هیات علمی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان