جهش نو در گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای؛ از بومی‌سازی شبیه‌ساز آکوستیک تا راه‌اندازی مرجع استاندارد ارزیابی گوشی‌های حفاظتی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد | ایران مدلبز

در دنیای امروز که توسعه صنعتی با سرعتی چشمگیر در حال پیشروی است، آلودگی صوتی به یکی از چالش‌های جدّی و پنهان سلامت شغلی بدل شده است؛ چالشی که تأثیرات آن فراتر از ایجاد ناراحتی شنیداری بوده و می‌تواند سلامت جسمی و روانی نیروی کار را در ابعاد گوناگون تحت‌تأثیر قرار دهد. افزایش فشار خون، اختلالات خواب، اختلالات روان‌پزشکی، کاهش تمرکز و حتی افزایش برخی بیماری‌های متابولیک از جمله پیامدهای این مواجهه خاموش اما خطرناک است.

در چنین شرایطی، گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد طی سال‌های اخیر مسیر تازه‌ای را در پژوهش و فناوری حوزه آکوستیک صنعتی آغاز کرده است؛ مسیری که نه‌تنها جایگاه این گروه را در سطح کشور ارتقا داده، بلکه الگوی جدیدی از پژوهش مسئله‌محور، بومی‌سازی تجهیزات تخصصی و ارتباط مستقیم با صنعت را شکل داده است. نقش پررنگ و اثرگذار دکتر ابراهیم تابان در تحقق این رویکرد نوین، این حرکت علمی را برجسته‌تر می‌سازد.

پیشینه علمی و پژوهشی دکتر ابراهیم تابان

دکتر ابراهیم تابان، عضو هیأت علمی گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار، از سال ۱۳۹۹ همکاری خود را با دانشگاه علوم پزشکی مشهد آغاز کرده است. وی با کسب رتبه نخست کشوری در آزمون کارشناسی‌ارشد و رتبه دوم در آزمون دکتری، و همچنین انتخاب به‌عنوان استادیار جوان بنیاد ملی نخبگان از سال ۱۴۰۰، جایگاه علمی برجسته‌ای دارد.

نام وی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ در فهرست دو درصد پژوهشگران برتر جهان ثبت شده و در سطح دانشکده و دانشگاه نیز بارها عنوان پژوهشگر برتر را کسب کرده است.

دکتر تابان با تبیین جنبه‌های مختلف آلودگی صوتی، قرارگیری مداوم کارگران در معرض صداهای بلند را زمینه‌ساز بروز طیف گسترده‌ای از مشکلات جسمی و روانی می‌داند. به باور وی، آلودگی صوتی باید یک عامل خطر جدی و تعیین‌کننده در سلامت شغلی قلمداد شود، نه یک مزاحمت ساده محیطی.

گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای؛ پیشگام پژوهش‌های کاربردی در آکوستیک صنعتی

در سال‌های اخیر، این گروه با تمرکز بر پژوهش‌های کاربردی و پروژه‌های مسئله‌محور، به یکی از فعال‌ترین مجموعه‌های علمی کشور در حوزه آکوستیک صنعتی تبدیل شده است. بخش مهمی از این فعالیت‌ها با مسئولیت و هدایت علمی دکتر تابان انجام می‌شود و هدف آن ارتقای سلامت شغلی در محیط‌های کار است.

یکی از دستاوردهای شاخص گروه، ایجاد آزمایشگاه تخصصی آکوستیک در دانشکده بهداشت است؛ زیرساختی که امکان ارزیابی دقیق تجهیزات حفاظت شنوایی، مواد جاذب صوت و سامانه‌های کنترلی را با استانداردهای علمی فراهم می‌سازد.

برای نخستین‌بار در کشور، در دانشگاه‌های علوم پزشکی، امکان انجام آزمون‌های استاندارد ارزیابی عملکرد گوشی‌ها و ایرماف‌های حفاظتی اعم از تولید داخل یا وارداتی به‌عنوان یکی از مراحل صدور مجوز و گواهی فراهم شده است. این نقطه عطف می‌تواند به‌طور چشمگیری کیفیت تجهیزات حفاظتی و سلامت کارگران را ارتقا دهد.

رشد طرح‌های پژوهشی در حوزه آکوستیک

با راه‌اندازی این آزمایشگاه، شمار قابل توجهی از طرح‌های ملی و صنعتی در حوزه صدا به گروه سپرده شده است. تنها در سال جاری، ۴ طرح از میان ۲۰ طرح اثرگذار وزارت بهداشت به این گروه اختصاص یافته است؛ آماری که نشان‌دهنده نقش محوری گروه در پژوهش‌های کاربردی کشور است.یکی از برجسته‌ترین اقدامات فناورانه گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای، طراحی و ساخت دستگاه شبیه‌ساز آکوستیکی است.

دکتر تابان توضیح می‌دهد که نمونه خارجی این دستگاه بسیار گران‌قیمت است و دسترسی به آن برای بسیاری از مراکز پژوهشی کشور محدود می‌باشد. اما گروه توانسته است نمونه بومی این دستگاه را با هزینه‌ای تقریباً یک‌دهم نمونه خارجی طراحی و تولید کند. این دستگاه‌ها پس از آزمون و کالیبراسیون، هم‌اکنون در پروژه‌های ملی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و در ارزیابی مواد جاذب صوت، تجهیزات حفاظتی و سامانه‌های کنترل صدا به‌کار می‌روند.

این بومی‌سازی، علاوه بر کاهش وابستگی، بستر توسعه یک خط پژوهشی پایدار را ایجاد کرده و زمینه استفاده دانشجویان تحصیلات تکمیلی از دانشگاه‌های مختلف را فراهم آورده است.

رویکرد پژوهش مسئله‌محور؛ پیوند دانشگاه و صنعت

موضوعات تحقیقاتی گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای بر اساس نیازهای واقعی محیط‌های صنعتی تعریف می‌شود؛ از کنترل صدا و ارتعاش تا تهویه صنعتی و سایر عوامل زیان‌آور. در بسیاری از پروژه‌ها، تیم پژوهشی به‌طور مستقیم در محیط صنعتی مداخله کرده و راهکارهای اجرایی برای کاهش ریسک‌ها و پیشگیری از بیماری‌های شغلی ارائه می‌دهد.

دکتر تابان با اشاره به ساختار فعلی پژوهش در حوزه سلامت، معتقد است سهم طرح‌های پیشگیرانه در مقایسه با طرح‌های درمانی کمتر از حد مطلوب است، در حالی که ریشه بسیاری از بیماری‌ها در مواجهه طولانی‌مدت با عوامل زیان‌آور محیط کار قرار دارد. وی توسعه پژوهش‌های پیشگیرانه را راهی مؤثر برای کاهش هزینه‌های درمان و ارتقای سلامت عمومی می‌داند.

دکتر تابان موفقیت‌های به‌دست‌آمده را نتیجه همکاری جمعی می‌داند و از همراهی اعضای گروه، از جمله دکتر میرزایی (مدیر گروه)، دکتر محمدی، دکتر رضوانی و دکتر غریب صمیمانه تقدیر می‌کند. همچنین، از حمایت‌های ریاست دانشکده و معاون بهداشتی دانشگاه، جناب آقای دکتر قلیان‌اول به‌طور ویژه یاد می‌کند و این پشتیبانی را عاملی کلیدی در پیشبرد فعالیت‌های پژوهشی و اجرایی گروه می‌داند.

برآیند فعالیت‌های گروه مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار دانشگاه علوم پزشکی مشهد نشان می‌دهد که این مجموعه فراتر از یک واحد اندازه‌گیری صدا عمل می‌کند و امروزه به‌عنوان یک مرجع علمی و فناورانه پیشرو، در مسیر کاهش واقعی مواجهه کارگران با آلودگی صوتی و سایر عوامل زیان‌آور حرکت می‌کند؛ حرکتی که بی‌شک نقش آن در ارتقای سلامت کار و بهبود کیفیت زندگی شاغلان کشور روزبه‌روز پررنگ‌تر خواهد شد.