هفته‌ سالمندان و سلامت روان: نگاهی علمی به ابعاد یک چالش جهانی | ایران مدلبز

افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری در دهه‌های اخیر موجب شده جمعیت سالمندان به سرعت در جهان رشد کند. بر اساس پیش‌بینی سازمان ملل متحد، تا سال ۲۰۵۰ حدود یک نفر از هر شش نفر جمعیت جهان بالای ۶۵ سال خواهد بود. همچنین در ایران نیز ظرف ۲۰ الی ۳۰ سال گذشته با رد شدن سن دهه‌ شصتی ها از میانسالی به سالمندی، ایران نیز وارد چالش سالمندی خواهد شد. این روند، توجه سیاست‌گذاران و متخصصان سلامت را به چالش‌های جسمی، روانی و اجتماعی این گروه سنی جلب کرده است. هفته‌ی سالمندان فرصتی برای برجسته‌سازی این موضوعات و تاکید بر کیفیت زندگی سالمندان، به‌ویژه از منظر سلامت روان است. روان درمانی و خدمات بهداشت روانی در موضوع سالمندان مورد غفلت واقع شده و امروز روز ما برای نوزاد و همچنین رابطه مادر و نوزاد خدمات رواندرمانی داریم تا رواندرمانی کودکان تا رواندرمانی نوجوانان و رواندرمانی بزرگسالان با رویکردها و نگاه های علمی مختلف. حتی زوج درمانی خانواده درمانی و کوچینگ هم برای ارائه خدمات سلامت روان نقش مهمی دارند. اما هیچ رویکرد و نگاه علمی متمرکز بر رده سنی سالمندان با وجود شرایط متفاوت نسبت به بقیه رده های سنی وجود ندارد و با وجود افزایش روز به روز تعداد سالمندان، این نیاز وجود دارد که متناسب با این گروه خدمات درخور و ویژه ایجاد و آماده شود.

اهمیت سلامت روان در سالمندی

سلامت روان یکی از ارکان اصلی سلامت کلی سالمندان است و نقشی تعیین‌کننده در کیفیت زندگی، استقلال فردی و مشارکت اجتماعی دارد. مطالعات نشان میدهد: حدود ۱۵–۲۰ درصد سالمندان دچار یکی از اختلالات روانی (افسردگی، اضطراب، یا مشکلات شناختی) هستند (WHO, 2023). افسردگی یکی از شایع‌ترین اختلالات در این گروه سنی است، اما اغلب به‌اشتباه به‌عنوان پیامد طبیعی پیری نادیده گرفته می‌شود.

اختلالات شناختی همچون دمانس و بیماری آلزایمر بار روانی، اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای بر خانواده و نظام سلامت وارد می‌کند.

سالمندان وارد بحران سالمندی می شوند که از نظر کارکرد اجتماعی شغلی شاید نتوانند مانند قبل فعالیت داشته باشند و نیز از نظر جسمی و ذهنی کارکرد ضعیف تر و سخت تری نسبت به قبل دارند.

عوامل اثرگذار بر سلامت روان سالمندان

۱. عوامل زیستی تغییرات نوروشیمیایی مغز و کاهش انعطاف‌پذیری عصبی. بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی. مصرف طولانی‌مدت داروها و عوارض جانبی آن‌ها.

۲. عوامل روان‌شناختی تجربه‌ی سوگ و فقدان همسر یا دوستان. احساس کاهش ارزشمندی و از دست دادن نقش‌های اجتماعی. اضطراب ناشی از نگرانی درباره آینده و مرگ. بعضا پشیمانی نسبت به اشتباهات گذشته و از دست دادن فرصت ها. تنها شدن و مشغول شدن فرزندان و اطرافیان به فعالیت های خودشان.

۳. عوامل اجتماعی انزوا و تنهایی: تحقیقات نشان می‌دهد تنهایی در سالمندان با افزایش ۲۶ درصدی خطر مرگ زودرس همراه است (Holt-Lunstad et al., 2015). تبعیض سنی (Ageism) که می‌تواند به کاهش مشارکت اجتماعی و خودانگاره‌ی منفی منجر شود و باعث به کناره گیری آنها شود. شرایط اقتصادی، بازنشستگی و محدودیت‌های مالی و دغدغه های مالی نسبت به فرزندان

راهکارهای علمی برای ارتقای سلامت روان سالمندان

۱. پیشگیری و غربالگری اجرای برنامه‌های ملی برای غربالگری افسردگی و اضطراب در مراکز بهداشتی. آموزش کادر درمان برای تشخیص زودهنگام اختلالات روانی در سالمندان.

۲. مداخلات روان‌شناختی روان‌درمانی‌های سازگار با سن که نیاز است روش های علمی و مناسبی ابداع شوند. گروه‌درمانی و جلسات حمایتی برای مقابله با تنهایی و تقویت مهارت‌های اجتماعی.

۳. سبک زندگی سالم فعالیت بدنی منظم (پیاده‌روی، یوگا) برای بهبود خلق و عملکرد شناختی. رژیم غذایی متعادل (مدیترانه‌ا) برای کاهش التهاب و حمایت از عملکرد مغزی. تمرین‌های ذهن‌آگاهی (Mindfulness) برای کاهش اضطراب و افزایش کیفیت زندگی.

۴. مداخلات اجتماعی و سیاستی ایجاد شهرها و محیط‌های دوستدار سالمند (Age-friendly cities). برنامه‌های داوطلبانه و بین‌نسلی برای تقویت حس ارزشمندی و ارتباط اجتماعی. کاهش تبعیض سنی از طریق آموزش عمومی و تغییر نگرش جامعه.

نتیجه‌گیری سلامت روان سالمندان یک موضوع فردی یا خانوادگی صرف نیست؛ بلکه مسئله‌ای اجتماعی و سیاستی است که مستقیماً بر هزینه‌های نظام سلامت، انسجام اجتماعی و رفاه عمومی تأثیر می‌گذارد. هفته‌ سالمندان فرصتی است تا یادآوری کنیم توجه به این گروه سنی نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه سرمایه‌گذاری برای آینده‌ی جوامع است.

با توجه به روند رو به رشد جمعیت سالمندان، ترکیبی از مداخلات پیشگیرانه، درمانی و سیاست‌های اجتماعی حمایتی می‌تواند کیفیت زندگی آنان را ارتقا دهد و از بار روانی و اقتصادی ناشی از اختلالات روانی بکاهد.