بررسی چالش های افزایش ظرفیت دانشجو در رشته پزشکی و دندانپزشکی | ایران مدلبز

در روزهای اخیر موضوع ظرفیت پذیرش رشته‌های علوم پزشکی به یکی از مباحث داغ در فضای رسانه‌ای و کارشناسی کشور تبدیل شده است.

پرسش‌های فراوانی درباره ضرورت‌ها، چالش‌ها و پیامدهای افزایش یا کاهش ظرفیت‌ها مطرح شده ‌است. این مسئله بدون توسعه زیرساخت‌ها، تجهیز مراکز آموزشی و تأمین بودجه کافی، دانشگاه‌های علوم پزشکی را با مشکلات جدی مواجه خواهد ساخت.

در همین راستا، برای واکاوی چالش‌ها و نیازهای موجود، گفت‌وگویی با دکتر بهزاد داورنیا، رئیس دانشگاه علوم پزشکی اردبیل و خانم دکتر عفت ایرانی‌جم، معاون آموزشی دانشگاه صورت گرفت تا دیدگاه‌ها و پیشنهادها درباره وضعیت موجود و نقش تصمیم‌سازان و نمایندگان مجلس در رفع موانع موجود مورد بررسی قرار گیرد.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی اردبیل با تاکید بر اهمیت بودجه و اعتبارات در افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو گفت: افزایش ظرفیت بدون تزریق بودجه و در نظر گرفتن منابع مالی متناسب، تصمیمی نادرست خواهد بود که ما را در حوزه های مختلف آموزش و سلامت با مشکلات فراوان مواجه خواهد نمود.

اگر قرار است دانشگاه‌ها به‌طور پایدار پاسخ‌گوی نیاز کشور در حوزه سلامت باشند، باید اعتبارات عمرانی و تجهیزاتی ویژه برای فضای آموزشی، ردیف‌های مستقل برای خرید تجهیزات آموزشی و بالینی و مجوزهای جذب هیأت علمی صادر و تأمین شود و برای جبران کمبودهای اعلام‌شده فقط در یک استان همچون اردبیل از فضای آموزشی تا تجهیزات و نیروی انسانی به اعتبارات چند همتی نیاز است و این ارقام اعداد بزرگی هستند که در مقیاس ملی، این رقم به ده‌ها هزار میلیارد تومان می‌رسد.

وی اظهارداشت: در حالی که وضعیت بودجه تزریقی به نظام سلامت کاملا مبیّن فاصله فاحش عدد موجود و عدد مورد نیاز است. اگر بودجه‌ متناسب تزریق نشود، اثر هر واحد افزایش ظرفیت، به‌صورت مستقیم در کیفیت آموزش و درمان و سلامت مردم ظاهر خواهد شد.

دکتر داورنیا ضمن با اهمیت دانستن نقش موثر نمایندگان مجلس بیان کرد: نمایندگان محترم مجلس، به‌خصوص نمایندگان شریف استان اردبیل، نقش کلیدی در عبور از این بحران دارندکه انتظار می‌رود درکنار وزارت بهداشت و مردم قرار گفته و پیگیر امر باشند.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی اردبیل تصریح کرد: از جمله راهکارهای موثر می توان به این موارد اشاره کرد؛ پیشنهاد و تصویب ردیف‌های مستقل بودجه‌ای برای دانشگاه جهت تکمیل و توسعه فضاهای آموزشی دانشکده پزشکی و دندانپزشکی جهت مرتفع نمودن کمبودهای موجود خرید تجهیزات آموزشی و بالینی، به‌ویژه یونیت‌های دندانپزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی و کمک آموزشی و مولاژها و شبیه‌سازهای آموزشی تکمیل و تجهیز بیمارستان مرحوم نجف‌زاده و بیمارستان هزارتختخوابی الزام دولت به ارائه «پیوست بودجه‌ای» برای هر واحد افزایش ظرفیت در کنکور پزشکی و دندانپزشکی به نحوی که هر عدد افزایش پذیرش، پشتوانه‌ ریالیِ مشخص برای فضا، تجهیزات، عضو هیأت علمی و تخت آموزشی داشته باشد و بدون این پیوست، افزایش ظرفیت اجرایی نشود.

دکتر داورنیا ادامه داد: اخذ مجوزهای استخدامی ویژه هیأت علمی برای دانشگاه‌های مناطق کم‌برخوردار، از جمله اردبیل با مشوق‌های ماندگاری تا جذب استاد صرفاً روی کاغذ نماند. ایجاد حساب ویژه پروژه‌های آموزشی سلامت اردبیل در قانون بودجه سالانه با قابلیت انتقال مانده به سال بعد، پیگیری استفاده از منابع صندوق‌های ملی و فرابودجه‌ای مانند منابع توسعه‌ای یا تهاتر بدهی‌های دولت برای پروژه‌های حیاتی آموزش پزشکی در استان و تصویب بسته‌های انگیزشی ملی برای ماندگاری پزشک و دندانپزشک در مناطق محروم از قبیل مسکن، مزایا، مرخصی‌های آموزشی، فرصت‌های رزیدنتی و فلوشیپ تکمیلی از ملزومات امر در اجرای شدن کامل و اثر بخش مقوله افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در دانشگاه است.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بیان کرد: اگر افزایش ظرفیت‌ها قرار است به پزشک و دندانپزشک ماهر و مسئولیت‌پذیر منجر شود و دسترسی مردم به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، به خدمات باکیفیت افزایش یابد، باید هم‌زمان در فضا، تجهیزات، استاد، تخت آموزشی و رفاه دانشجویی سرمایه‌گذاری واقعی شود. امروز در اردبیل، اعداد کمبود فضا در دانشکده پزشکی و دندانپزشکی زنگ خطر است. ازدحام کلاس‌ها و برنامه‌های آموزش بالینی، تراکم دانشجویان بر بالین بیمار و کمبود یونیت‌ها نشانه‌های عینی همین شکاف زیرساختی‌اند. ما در دانشگاه تا جای ممکن با بازطراحی آموزشی و افزایش بهره‌وری تلاش کرده‌ایم اثرات را کاهش دهیم؛ اما حقیقت این است که راه‌حل پایدار، تصمیمات بودجه‌ای شجاعانه و فوری است زیرا که سلامت مردم استان و کشور، مستقیماً به کیفیت امروز در دانشگا‌های علوم پزشکی وابسته می باشد.

وی در پایان از نمایندگان محترم مجلس به‌ویژه نمایندگانی که در جایگاه های تاثیرگذاری در مجلس قرار دارند خواست با درک فوریت موضوع، ردیف‌های اختصاصی و پیوست‌های بودجه‌ای الزام‌آور را برای دانشگاه‌های علوم پزشکی تصویب کنند و تأمین تجهیزات، یونیت‌ها، فضا و نیروی انسانی را در اولویت اول بودجه استان ها قرار دهند.

دکتر داورنیا تاکید کرد: تنها در صورت افزایش ظرفیت پذیرش، متناسب و متوازن با رشد زیرساختها ارتقای واقعی سلامت مردم حاصل می شود؛ و الا اعداد روی کاغذ و ورود و خروج بی‌برنامه دانشجو به سیستم سلامت مسیر منجر به تامین منافع عامه در تامین سلامت مردم نخواهد بود.

خانم دکتر ایرانی جم، معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل نیز با تأکید بر اینکه افزایش بی‌رویه ظرفیت بدون تأمین زیرساخت، به‌جای حل مسئله کمبود پزشک و دندانپزشک، کیفیت آموزش و در نهایت سلامت مردم را تهدید می‌کند، گفت: امروز مشکل اصلی ما عدد پذیرش نیست؛ مشکل این است که فضا، تجهیزات، عضو هیأت علمی، تخت آموزشی، یونیت و بودجه متناسب با این افزایش فراهم نشده است و همین عدم تناسب، دانشگاه‌ها و بیمارستان‌های آموزشی را زیر فشار شدید قرار داده است.

وی توضیح داد: دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، اکنون با کمبودهای بسیار حاد و شدیدی در فضای آموزشی روبرو بوده و بر اساس برآوردهای کارشناسان معاونت آموزشی، دانشکده پزشکی با کمبود ۱۲۴۴۸ مترمربع فضا مواجه است و این یعنی حدود ۵۷/۵ درصد کمتر از نیاز فعلی، آن هم با در نظر گفتن حداقل سرانه فضای آموزشی موردنیاز به ازای هر دانشجو، اگر بخواهیم بیست درصد افزایش ظرفیت را هم در نظر بگیریم مشکل کمبود فضای آموزشی به مراتب حادتر خواهد بود. در دانشکده دندانپزشکی وضعیت نگران‌کننده‌تر هم است و کمبود ۱۰٬۳۲۴ مترمربع که ۷۴/۷ درصد کمبود نسبت به حداقل فضای آموزشی لازم با توجه به تعداد دانشجویان این دانشکده است. وقتی سخن از کمبود فضا می‌شود، یعنی کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها پر از دانشجوست، آزمایش‌های عملی به‌سختی انجام می‌شود و فضای آموزش بالینی در بیمارستان‌ها پاسخ‌گوی این حجم دانشجو نیست.

وی درباره تبعات این کمبودها برای آموزش عملی توضیح بیان کرد: آموزش پزشکی و دندانپزشکی عمدتاً بالینی و مهارت‌محور است. شما وقتی برای یک بخش بستری، تعداد مشخص تخت و بیمار دارید، اما چندین برابر دانشجو، عملاً آموزش کنار تخت بیمار به ازدحام می‌رسد. بارها مشاهده می‌ شود ۲۰ تا ۳۰ دانشجو ناچارند همزمان بر بالین یک بیمار یا در اتاق بستری حضور پیدا کنند. این شرایط، هم برای بیمار آزاردهنده است، هم برای دانشجو بی‌ثمر؛ چون فرصت مشاهده عمیق، پرسش و پاسخ و انجام مهارت به‌صورت عادلانه تقسیم نمی‌شود، در کلینیک دانشکده دندانپزشکی هم به یک نوع دیگر مشکل خود را نشان می دهد، تعداد کم یونیت‌های دندانپزشکی، به اندازه یک سوم حداقل یونیت های موردنیاز بر اساس تعداد دانشجویان، باعث تراکم حضور دانشجویان پیرامون یک یونیت شده و عملا فرصت های آموزشی برای استاد و یادگیری برای دانشجو را از بین می برد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در ادامه به وضعیت برنامه‌های آموزش بالینی اشاره کرده و افزود: مورنینگ ریپورت‌ها (گزارش صبحگاهی)، ژورنال کلاب ها، مرور بیماران و راندهای آموزشی باید در گروه‌های معقول و با فرصت گفت‌وگوی واقعی استاد و دانشجو برگزار شود؛ اما وقتی ظرفیت دانشجو بالا رفته و فضای آموزشی محدود است، جلسات مورنینگ به‌شدت شلوغ می‌شود، زمان مفید هر دانشجو برای ارائه و بحث کاهش پیدا می‌کند و کیفیت تفکر بالینی پایین می‌آید. این فقط عدد و آمار نیست؛ خروجی آن پزشکانی است که فرصت تمرین تشخیص و تصمیم‌گیری بالینیِ ساختاریافته را کمتر تجربه کرده‌اند.

معاون آموزشی دانشگاه درباره کلاس‌ها و سرفصل‌های علوم پایه گفت: در بسیاری از دروس تئوری نیز با کلاس‌های مملو از دانشجو روبه‌رو هستیم. در شرایط استاندارد، استاد باید بتواند با دانشجویان تعامل کند، سؤال بپرسد، مثال بالینی بزند و بازخورد بدهد. وقتی کلاس‌ها خیلی شلوغ می‌شوند، تعامل واقعی کاهش می‌یابد و برخی دانشگاه‌ها ناچار می‌شوند به آموزش‌های ضبط‌شده یا پخش ویدئویی متوسل شوند؛ حال آنکه علوم پزشکی حتماً نیازمند تعامل زنده، تمرین حل مسئله و بازخورد مستمر است. این کیفیت، با ازدحام، به شکل جدی آسیب می‌بیند.

دکتر ایرانی جم در تشریح وضعیت دانشکده های دندانپزشکی تاکید کرد: در دندانپزشکی علاوه بر کلاس و آزمایشگاه، یونیت‌های دندانپزشکی و تجهیزات مواد مصرفی، شریان اصلی آموزش بالینی هستند. وقتی ظرفیت افزایش می‌یابد ولی تعداد یونیت‌ها ثابت می‌ماند، دانشجو به‌جای تمرین فقط مشاهده‌گر هست؛ در نهایت کلاس عملی به جای تمرین عملی، در بیشتر موارد به‌صورت نمایشی پیش می‌رود و معنای ساده‌ موضوع این است که دانشجو در مهارتی که قرار است برای مردم انجام دهد، کم‌تمرین‌تر و کم‌اطمینان‌تر می‌شود. ما اکنون به‌طور روشن با کمبود یونیت‌های فعال، مواد مصرفی و تجهیزات پشتیبان روبه‌رو هستیم و این فاصله و کمبودها هر سال با پذیرش‌های جدید بیشتر و بیشتر می‌گردد.

خانم دکتر ایرانی‌جم افزود: آموزش باکیفیت یعنی نسبت منطقی استاد به دانشجو، تخت آموزشی و یونیت کافی، آزمایشگاه‌های فعال و تجهیزشده، کلاس‌های قابل‌تنفس و خوابگاه‌های مناسب و در شان دانشجو. ما در خصوص خوابگاه هم با کمبود ظرفیت روبه‌رو هستیم؛ وقتی این حلقه‌های پشت‌صحنه به‌خوبی پشتیبانی نشوند، فشار روزانه‌ آموزش روی دوش استاد و دانشجو چند برابر می‌شود، اعضای هیات علمی دچار کاهش انگیزه و دانشجویان دچار فرسودگی تحصیلی می شوند.

خانم دکتر ایرانی‌جم درباره تخت‌های آموزشی گفت: تخت آموزشی، قلب یادگیری بالینی است. شما نمی‌توانید با همان عدد تخت و همان تعداد کیس‌های بستری، دو برابر دانشجو را در بخش‌ها جا بدهید و انتظار داشته باشید فرصت مساوی برای همه ایجاد شود. کمبود تخت آموزشی یعنی خطر ازدحام در بالین، کاهش زمان دسترسی دانشجو به بیمار و در نهایت کاهش توسعه حرفه‌ای و عدم شکل گیری هویتی دانشجو و مهارت‌های عملی ناکافی دانشجوی پزشکی. توسعه تخت‌های آموزشی باید همزمان با افزایش ظرفیت اتفاق بیفتد؛ این امر نیازمند بودجه بیمارستانی، مجوز توسعه بخش‌ها و تجهیزات پایش و درمان است و در حال حاضر بهترین راهکار برای جبران اندکی از این کمبودها تزریق بودجه و اعتبارات ملی و استانی برای اتمام احداث و تجهیز بیمارستان مرحوم نجف‌زاده می باشد که ریاست محترم دانشگاه به جدّ پیگیر تحقق این امر می باشند. از زمان تاسیس دانشگاه علوم پزشکی اردبیل تنها بیمارستانی که به مجموعه دانشگاه اضافه شده است، بیمارستان ۵۰۰ تختخوابی امام خمینی (ره) اردبیل می باشد و استان در حوزه درمان و نسبت تخت به جمعیت استان هم با مشکلات جدی مواجه است و این حوزه نیز نیاز به توسعه سریع و جدی دارد.

دکتر ایرانی جم بیان داشت: در ارتباط با اعضای هیات علمی باید گفت که کیفیت آموزش با استاد معنا پیدا می‌کند. قبل از افزایش ظرفیت یا حداقل همزمان با آن، باید مجوزهای جذب و منابع پایدار حقوق و مزایا برای هیأت علمی علوم پایه و بالینی صادر گردد. نمی‌شود با همان تعداد اعضای هیات علمی، همین حجم دانشجو را آموزش داد و انتظار داشت کیفیت افت نکند. ما براساس الزامات کوریکولوم‌های مصوب وزارتی مجبوریم بر اساس تعداد دانشجویان، اعضای هیات علمی کافی را در گروه‌ها و دانشکده ها داشته باشیم که این امر با توجه به تعداد سهمیه ای که در فراخوان ها برای دانشگاه علوم پزشکی اردبیل اختصاص می یابد و حقوق و مزایای نامناسب اعضای هیات علمی و … امکان‌پذیر نمی‌باشد. امروز در برخی گروه‌ها فرصتِ ضروری بازخورد فردبه‌فرد وجود ندارد.

پیامدش ساده است: کاهش کیفیت آموزشی و فرسودگی اعضای هیات علمی. معاون آموزشی در پاسخ به این سوال که آیا افزایش ظرفیت، پزشک مناطق محروم را تأمین می‌کند؟ بیان کرد: پاسخ کوتاه این است: نه، به‌تنهایی کافی نیست. حتی اگر ظرفیت‌ها را افزایش بدهیم، بدون زیرساخت‌های انگیزشی، حمایتی و برنامه‌های ماندگاری، پزشک در مناطق محروم نمی‌ماند. ما باید هم‌زمان با آموزش، بسته‌های مسکن سازمانی، مزایای خدمتی، امنیت شغلی، مسیر ارتقاء علمی و امکانات زندگی باکیفیت در این مناطق فراهم کنیم. اگر این پازل کامل نشود، صرفاً عدد دانشجوی ورودی بالا می‌رود، اما توزیع عادلانه نیروی متخصص محقق نمی‌گردد.

وی اظهارداشت: جامعه حق دارد بداند چرا این تصمیمات حساس درباره آموزش پزشکی و سلامت گرفته می‌شود و چه پیش‌شرط‌هایی دارد. ما صادقانه می‌گوییم: اگر افزایش ظرفیت باید ادامه یابد، شرط آن تأمین هم‌زمان و متناسب زیرساخت‌ها و اعتبارات لازم در این زمینه است. و اگر این شرط محقق نشود، نتیجه، کاهش کیفیت و نارضایتی عمومی خواهد بود؛ وضعیتی که در حال حاضر نشانه‌هایش را در ازدحام کلاس‌ها و بخش‌ها، شلوغی مونینگ‌ها، و کمبود یونیت‌ها و تجهیزات مشاهده می‌کنیم.