در دهه‌های اخیر، پیچیدگی‌های فزاینده نظام‌های بهداشتی و درمانی در جهان، کشورها را بر آن داشته است تا با بازنگری در ساختار ارائه خدمات، به سوی مدل‌های مبتنی بر مراقبت‌های اولیه حرکت کنند. در این میان، برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع نه‌تنها یک الگوی موفق جهانی، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای بهبود عدالت، کارآمدی و کیفیت در نظام سلامت ایران است.

پزشک خانواده به عنوان نخستین حلقه ارتباطی مردم با نظام سلامت، نقش دروازه‌بان سلامت را ایفا می‌کند. این نقش نه فقط به معنای محدودسازی مراجعه مستقیم بیماران به متخصصان، بلکه در جهت هدایت آگاهانه، بر پایه تشخیص درست، مراقبت مستمر و پیشگیری از بروز بیماری‌ها است. چنین ساختاری، با حذف مراجعات غیرضروری به سطوح تخصصی، علاوه بر صرفه‌جویی در منابع، زمان و هزینه، باعث ارتقاء رضایتمندی و بهبود نتایج درمانی می‌شود.

از سوی دیگر، نظام ارجاع به عنوان مکمل برنامه پزشکی خانواده، مسیر درمان را هدفمند و علمی می‌سازد. در حال حاضر، نبود یک ساختار منسجم ارجاع، باعث سردرگمی بیماران، تشخیص‌های پراکنده، و تحمیل هزینه‌های مضاعف به مردم و نظام سلامت شده است. بدون نظام ارجاع، پزشکان متخصص درگیر بیماری‌هایی می‌شوند که در سطح مراقبت اولیه قابل حل بوده‌اند و در مقابل، بیماران نیازمند خدمات تخصصی گاهی در نوبت‌های طولانی سرگردان می‌مانند.

اجرای موفق برنامه پزشکی خانواده مستلزم چند پیش‌شرط کلیدی است: آموزش مستمر و به‌روز پزشکان عمومی، افزایش انگیزه مالی و معنوی برای ماندگاری آن‌ها در این نقش، ایجاد زیرساخت‌های فناورانه برای ثبت و تبادل اطلاعات بیماران، و البته فرهنگ‌سازی در بین مردم برای اعتماد و تعامل با پزشک خانواده.

پزشکی خانواده نه صرفاً یک برنامه اجرایی، بلکه یک تحول در رویکرد به سلامت است؛ حرکتی از درمان‌محوری به سمت سلامت‌محوری. اگر امروز این برنامه را با جدیت و برنامه‌ریزی اجرا نکنیم، فردا ناچار خواهیم شد با هزینه‌های سنگین‌تر، عواقب آن را جبران کنیم.