خبرگزاری مهر _گروه سلامت: ناباروری یکی از چالش‌های مهم و پیچیده‌ای است که بسیاری از زوج‌ها در مسیر زندگی مشترک با آن مواجه می‌شوند. افزایش سن ازدواج و تغییر سبک زندگی، مصرف دخانیات و الکل، استرس‌های روزمره و آلودگی‌های محیطی همه عواملی هستند که کیفیت تخمک و اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهند و شانس باروری را کاهش می‌دهند و از سوی دیگر، بسیاری از زوجین از اثرات منفی این عوامل آگاه نیستند و اطلاع‌رسانی دقیق در این زمینه می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از ناباروری و افزایش احتمال تولد فرزندی سالم ایفا کند.
در این راستا با «فاطمه عسگری، متخصص بیولوژیک تولید مثل و جنین‌شناس مرکز ابن‌سینا» به بررسی تأثیرات مخرب مصرف دخانیات و الکل بر سلامت جنین و روند بارداری پرداختیم.
ناباروری یکی از چالش‌های اصلی دنیای امروز است که باید توجه ویژه‌ای به آن شود. متأسفانه بسیاری از زوجین با مشکلات بارداری مواجه می‌شوند؛ برخی قادر به باردار شدن نیستند و برخی در طول بارداری با عوارض مختلفی روبه‌رو می‌شوند و از جمله عواملی که این مشکلات را تشدید می‌کنند، مصرف دخانیات و الکل است.
مصرف سیگار و تأثیر آن بر بارداری
متأسفانه مصرف سیگار امروزه بسیار رایج شده و بسیاری از افراد بدون آگاهی از عوارض آن، از سیگار استفاده می‌کنند. نکته مهم این است که ترک سیگار باید از مدتی قبل از اقدام به بارداری آغاز شود؛ حداقل ۶ ماه پیش از شروع تلاش برای بارداری، فرد باید کاملاً از مصرف سیگار و الکل خودداری کند و برای داشتن تخمک و اسپرم سالم که از بروز مشکلات کروموزومی و افزایش ریسک سقط جنین جلوگیری کند، یک بازه زمانی حداقل ۱۲۰ روزه لازم است که فرد از مصرف دخانیات و الکل پاک بماند.
عوارض سیگار بر سلامت اسپرم و تخمک
مصرف سیگار تأثیر منفی شدیدی بر تعداد، تحرک و سلامت اسپرم دارد و باعث افزایش شکست DNA اسپرم می‌شود که در نهایت میزان سقط جنین را افزایش می‌دهد. همچنین گفته شده است که مصرف سیگار می‌تواند تا ۵۰ درصد میزان ناباروری را افزایش دهد و مصرف سیگار نه تنها بر سلامت اسپرم بلکه بر کیفیت و تعداد تخمک نیز تأثیر می‌گذارد و می‌تواند منجر به یائسگی زودرس در زنان شود.
اثرات سیگار بر سلامت جنین و نوزاد
در دوران بارداری، سیستم عصبی جنین در حال شکل‌گیری است. مصرف سیگار در این دوران می‌تواند منجر به اختلالات رفتاری و عصبی در نوزاد شود. همچنین مشکلات ریوی مانند آسم و افزایش عفونت‌های تنفسی، نارسایی‌های قلبی، اختلالات کروموزومی و حتی ناهنجاری‌هایی مانند سندروم داون (مونگولیسم) و در برخی موارد شکاف لب (لب شکری) را به دنبال دارد.
مصرف الکل و تأثیرات آن بر سلامت جنین
مصرف الکل نیز تأثیرات بسیار منفی و تأیید شده‌ای بر سلامت اسپرم، تخمک، جنین و نوزاد دارد و در مردان، الکل باعث کاهش تعداد اسپرم و اختلال در شکل و کیفیت آن می‌شود و سطح هورمون‌های مردانه از جمله تستوسترون را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در زنان، کیفیت تخمک‌ها به وضوح کاهش پیدا می‌کند و یکی از عوارض شدید مصرف الکل در دوران بارداری، بروز سندروم جنین مبتلا به الکل است. در این حالت ناهنجاری‌های شدید در صورت (از جمله شکاف لب و اختلالات فک)، اختلالات سیستم عصبی، عقب‌ماندگی ذهنی، و حتی کوچک شدن مغز (میکروسفالی) در نوزاد مشاهده می‌شود.
توصیه می‌شود تمامی زوجینی که قصد بارداری دارند، حداقل ۶ ماه پیش از اقدام به بارداری مصرف سیگار و الکل را کاملاً ترک کنند تا سلامت خود، فرزند و روند بارداری را تضمین کنند.
متأسفانه بسیاری از زوجین تصور می‌کنند که رعایت نکردن مصرف دخانیات و الکل فقط در دوران بارداری کافی است؛ در حالی که این موضوع باید از حداقل ۶ ماه پیش از بارداری به‌طور جدی رعایت شود و مطالعات نشان داده‌اند که پاک بودن بدن از این سموم به مدت ۱۲۰ روز یا بیشتر تأثیر مستقیم بر کیفیت اسپرم و تخمک و در نتیجه بر سلامت جنین دارد.
اقدامات پیش از بارداری برای افزایش شانس موفقیت
ما به طور روتین به زوجین توصیه می‌کنیم که پیش از اقدام به بارداری، یک سبک زندگی سالم را رعایت کنند و استرس یکی از مهم‌ترین عواملی است که تأثیر منفی بر کیفیت اسپرم و تخمک و حتی جنین دارد. مصرف سیگار و الکل خود به افزایش سطح استرس نیز کمک می‌کند.
همچنین پرهیز از آلودگی‌های محیطی، مواد شیمیایی، سموم و گرمای بیش از حد (مانند شغل‌های در معرض گرمای زیاد یا لباس‌های تنگ) اهمیت دارد. بسیاری از بیماران ما از شهرستان‌ها می‌آیند و گاهی شغل‌هایی دارند که در معرض این عوامل هستند. باید بدانند که رعایت این موارد می‌تواند تأثیر چشمگیری بر کیفیت باروری داشته باشد.
حدود ۵۰ درصد علل ناباروری مربوط به مردان است. اما متأسفانه هنوز این تصور وجود دارد که ناباروری بیشتر از سوی زنان است. در حالی که عوامل مثل استرس، آلودگی هوا، مصرف سیگار و الکل در مردان بیشتر دیده می‌شود و همین موارد کیفیت اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بنابراین مردان نیز باید کاملاً این فاکتورها را رعایت کنند.
بررسی روش IVF و اقدامات پیش از بارداری
مشکل ناباروری یکی از مشکلات اصلی است که در حال حاضر وجود دارد. یک زوج اگر به مدت یک سال به صورت طبیعی اقدام به بارداری کنند و موفق نشوند، نیازمند بررسی و مشاوره تخصصی هستند. البته در افرادی که سن آن‌ها بالای ۳۵ سال است، این زمان به ۶ ماه کاهش پیدا می‌کند. با توجه به اینکه در حال حاضر سن ازدواج افزایش یافته، توصیه می‌شود که خانم‌ها پیش از ۳۵ سالگی اقدام به فریز تخمک کنند. این اقدام باعث می‌شود که استرس کمتری داشته باشند و در زمان مناسب برای بارداری اقدام کنند. البته توصیه می‌کنیم که این فریز تا حداکثر سن ۴۰ تا ۴۲ سالگی انجام شود.
خانم‌هایی که به مدت یک سال (زیر ۳۵ سال) و یا شش ماه (بالای ۳۵ سال) اقدام به بارداری طبیعی کرده‌اند و موفق نشده‌اند، باید به متخصص زنان و ناباروری مراجعه کنند. در این ویزیت، شرایط عمومی و تخمدانی خانم بررسی می‌شود. همچنین لازم است که مردان نیز تحت مشاوره متخصص اورولوژی قرار گرفته و آنالیز اسپرم انجام دهند.
بسته به شرایط خانم و آقا، مسیر درمان انتخاب می‌شود و در برخی موارد که آنالیز اسپرم نرمال است (تعداد بالای ۱۵ میلیون، تحرک و مورفولوژی مناسب)، روش IUI (تلقیح داخل رحمی) پیشنهاد می‌شود. در این روش، اسپرم شسته شده و به داخل رحم تزریق می‌شود. این پروسه سرپایی و بدون بیهوشی انجام می‌شود و خانم پس از حدود نیم ساعت استراحت می‌تواند به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد.
گاهی اوقات، IUI پاسخ نمی‌دهد، به ویژه در شرایطی که اسپرم ضعیف باشد یا سن خانم بالا باشد. در این موارد، روش IVF (لقاح آزمایشگاهی) توصیه می‌شود. در IVF، ابتدا تخمدان‌ها با داروهای هورمونی تحریک می‌شوند تا چندین تخمک بالغ تولید شود. سپس تخمک‌ها با استفاده از یک سوزن مخصوص و تحت بیهوشی سبک از تخمدان خارج می‌شوند، این تخمک‌ها در محیط آزمایشگاه با اسپرم ترکیب می‌شوند تا جنین تشکیل شود و پس از چند روز کشت جنین، بهترین جنین انتخاب شده و به رحم مادر منتقل می‌شود. این انتقال نیز یک روش سرپایی است.
برای موفقیت در IVF، رعایت سبک زندگی سالم بسیار مهم است. مصرف دخانیات، الکل و استرس می‌تواند کیفیت تخمک، اسپرم و جنین را کاهش دهد. همچنین خون‌رسانی به رحم را مختل می‌کند. به همین دلیل به بیماران توصیه می‌کنیم که حداقل سه ماه پیش از شروع پروسه IVF این موارد را به طور کامل رعایت کنند.
روش IVF معمولاً تا سه بار برای بیماران انجام می‌شود، البته این تعداد بستگی به شرایط سنی و بدنی خانم دارد. توصیه می‌کنیم که زوجین با آگاهی کامل و آمادگی جسمی و روحی وارد این پروسه شوند تا شانس موفقیت آن افزایش یابد.
درباره روند IVF و چالش‌های آن
درمان IVF معمولاً به صورت مرحله‌ای انجام می‌شود. بسته به شرایط بیمار، ممکن است در یک بار نتیجه بگیریم یا نیاز باشد که تا سه بار هم این پروسه تکرار شود. معمولاً تا سه بار انجام IVF توصیه می‌شود، ولی این کاملاً وابسته به شرایط جسمی و سنی خانم است.
هزینه‌های IVF چطور است؟
در مرکز ما، برخی از بیمه‌ها این درمان را تا ۱۰۰ درصد پوشش می‌دهند و برخی دیگر بسته به نوع بیمه، درصدهای مختلفی را تقبل می‌کنند. به‌طور کلی اگر ناباروری توسط متخصص زنان یا اورولوژیست تأیید شود، بخش زیادی از هزینه‌ها تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. البته در مواردی که صرفاً برای تعیین جنسیت مراجعه می‌شود و زوجین مشکل ناباروری ندارند، بیمه معمولاً این هزینه را پوشش نمی‌دهد.
اهمیت سن در موفقیت IVF اهمیت دارد؟
سن یک فاکتور بسیار مهم در موفقیت IVF است. در جامعه امروز، با توجه به مشغله کاری خانم‌ها و افزایش سن ازدواج، بارداری به تعویق می‌افتد که این مسأله روی کیفیت تخمک‌ها اثر منفی شدیدی می‌گذارد. حتی اگر کیفیت تخمک‌ها و جنین خوب باشد، در سنین بالا (مثلاً بالای ۴۲ سال)، ریسک اختلالات کروموزومی و سقط سه ماهه اول افزایش پیدا می‌کند.
مراحل بعد از لقاح چیست؟
پس از انجام لقاح، جنین‌ها در محیط آزمایشگاه کشت داده می‌شوند. معمولاً پس از سه تا پنج روز، بهترین جنین‌ها انتخاب و به رحم خانم منتقل می‌شوند. این انتقال یک پروسه سرپایی و بدون بیهوشی است. توصیه می‌شود که بعد از انتقال، خانم فقط نیم ساعت استراحت کند و نیازی به استراحت مطلق نیست، بلکه بهتر است به فعالیت‌های روزمره سبک ادامه دهد.
چالش‌های متداول در IVF چیست؟
یکی از مشکلات اصلی ما در IVF سن بالای خانم‌ها است که شانس موفقیت را کاهش می‌دهد. همچنین سبک زندگی نامناسب، مصرف دخانیات و الکل، استرس زیاد، و مواجهه با آلودگی‌های محیطی می‌تواند تأثیر منفی بر کیفیت تخمک، اسپرم و جنین بگذارد. به همین دلیل به تمام زوجین توصیه می‌کنیم که حداقل سه ماه پیش از شروع پروسه IVF یک سبک زندگی سالم را رعایت کنند.