به گزارش خبرنگار مهر، قباد مرادی، رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، در نشست خبری با محوریت بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان، نسبت به روند افزایشی و پیچیده انتقال بیماری‌های دامی به انسان هشدار داد و گفت: «حدود ۱۴۰۰ بیماری عفونی در دنیا شناخته شده که نزدیک به ۶۰ درصد آن‌ها قابلیت انتقال از حیوان به انسان را دارند.
وی با اشاره به تجربه همه‌گیری‌های اخیر اظهار داشت: در دوران پاندمی کرونا، بیماری‌هایی مانند آنفلوآنزای پرندگان نیز شیوع یافتند که حدود ۵۰ درصد منشأ دامی داشتند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد بیماری‌های نوپدید طی ۴۰ سال گذشته نیز ریشه در دام و حیوانات دارند.
مرادی با بیان اینکه برخی از کشورها با تدوین برنامه‌های دقیق و اجرای سیاست‌های پیشگیرانه موفق به کنترل این بیماری‌ها شده‌اند، افزود: در بسیاری از کشورهای صنعتی، بیماری‌هایی مانند تب مالت یا سالک بسیار نادر است و گزارش چندانی از آن‌ها به چشم نمی‌خورد. این موفقیت نتیجه مداخلات مشترک، منسجم و علمی بین نهادهای مرتبط با سلامت انسان و دام است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر بر اهمیت همکاری میان دستگاه‌های اجرایی مختلف، به‌ویژه وزارت جهاد کشاورزی، سازمان دامپزشکی، وزارت بهداشت و سایر نهادهای مرتبط تأکید کرد و گفت: برای کنترل مؤثر بیماری‌های مشترک انسان و دام، لازم است هر دستگاه وظایف خود را به‌درستی انجام داده و اقداماتش در چارچوب برنامه‌ای هماهنگ صورت گیرد. تنها در سایه این همکاری‌هاست که می‌توان از بروز بحران‌های بهداشتی پیشگیری کرد.
وی در ادامه با اشاره به برخی موفقیت‌های نظام سلامت کشور افزود: از حدود ۲۵ تا ۲۶ سال گذشته، با اجرای گسترده واکسیناسیون، بیماری کزاز به شکل چشمگیری کنترل شده و عملاً شیوع آن به صفر رسیده است. این تجربه موفق نشان می‌دهد که اقدامات منسجم می‌تواند در مهار بسیاری از بیماری‌های واگیر مؤثر باشد.
مرادی با هشدار نسبت به تهدیدات بالقوه بیماری‌های مشترک در اقلیم ایران، گفت: با توجه به گستردگی فعالیت‌های دامداری، کشاورزی و تماس انسانی با حیوانات در کشور، مقابله با این بیماری‌ها باید در اولویت سیاست‌گذاری‌های سلامت ملی قرار گیرد.
مرادی درباره بیماری‌های قابل انتقال بین انسان و حیوان گفت: در حال حاضر دو بیماری مهم مشترک بین انسان و دام در کشور وجود دارد که از نظر آماری وضعیت نگران‌کننده‌ای دارند. تنها در سال گذشته، ۱۹۷۲ مورد از یکی از این بیماری‌ها در کشور ثبت شده است؛ آماری که بیانگر شیوع بالای بیماری‌های مشترک در ایران است.
مرادی با تأکید بر اهمیت مستندسازی موارد بیماری افزود: گزارش‌هایی که ما در کشور ثبت می‌کنیم معمولاً شامل موارد شناسایی‌شده، درمان‌شده و گزارش‌شده هستند؛ این در حالی است که ممکن است مواردی از بیماری وجود داشته باشد که به دلیل نبود سیستم ثبت دقیق، در آمار لحاظ نشده باشند.
وی ادامه داد: برای نمونه، در خصوص بیماری تب مالت، واکسیناسیون دام‌ها بسیار حیاتی است، زیرا واکسن فقط به دام تزریق می‌شود و برای انسان واکسن پیشگیرانه وجود ندارد و عدد دقیق واکسیناسیون انجام‌شده توسط سازمان دامپزشکی در حال حاضر مشخص نیست و باید این سازمان پاسخ دهد که چه میزان از دام‌ها تحت پوشش واکسن قرار گرفته‌اند.
مرادی درباره نحوه انتقال بیماری تب مالت توضیح داد: یکی از مهم‌ترین عوامل انتقال این بیماری، مصرف لبنیات غیرپاستوریزه و آلوده است و دومین عامل مهم نیز تماس مستقیم با دام آلوده، به‌ویژه در زمان زایمان دام مبتلاست. ترشحات زایمانی و حتی برخی ترشحات بدن دام می‌توانند باعث انتقال بیماری به انسان شوند.
وی با تأکید بر لزوم هوشیاری در مواجهه با حیوانات گفت: علاوه بر مصرف لبنیات، تماس بدون محافظت با ترشحات دام بیمار نیز خطر بالایی برای انتقال بیماری دارد. این موضوع به‌ویژه برای افرادی که در دامداری‌ها یا مشاغل مرتبط با حیوانات فعالیت دارند، بسیار مهم است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر خاطرنشان کرد: با توجه به میزان بالای تماس انسانی با دام در کشور، تقویت پوشش واکسیناسیون دام‌ها و آموزش عمومی درباره راه‌های پیشگیری از بیماری‌های مشترک انسان و حیوان باید در اولویت برنامه‌ریزی‌های بهداشتی قرار گیرد.
وی گفت: در سال گذشته، تعداد کل موارد حیوان‌گزیدگی در کشور به ۴۹ هزار نفر رسید که نسبت به سال پیش از آن حدود ۲۰ درصد افزایش داشته است.
وی با اشاره به تنوع گونه‌های حیوانی عامل گزش، ادامه داد: این موارد شامل گزش توسط سگ، گربه، گرگ و سایر حیوانات است که افراد پس از مراجعه به مراکز درمان پیشگیری از هاری، تحت مراقبت قرار گرفتند. در همین راستا، وزارت بهداشت موفق شد ۴۰۹ هزار نفر را در برابر هاری واکسینه کند.
مرادی افزود: معمولاً برای پیشگیری از هاری، سه نوبت واکسیناسیون انجام می‌شود. اگر بخواهیم به‌طور تقریبی محاسبه کنیم، برای این تعداد مراجعه، حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز واکسن تزریق شده است. این رقم معادل ۳.۶ میلیون یورو هزینه دارد که همه این هزینه‌ها از سوی نظام سلامت کشور پرداخت می‌شود.
وی با بیان اینکه برخی موارد نیاز به درمان‌های پیشرفته‌تر دارند، گفت: در مواردی که گزش در ناحیه سر و صورت یا به‌صورت عمیق باشد، یا همراه با خونریزی شدید باشد، تزریق سرم ضد هاری نیز انجام می‌شود. هزینه هر نوبت تزریق سرم ممکن است تا ۵۰ یورو برسد و برآورد می‌شود بین ۳۰ تا ۴۰ درصد مراجعه‌کنندگان به این سرم نیاز پیدا می‌کنند.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر با اشاره به بار مالی بالای مقابله با گزش‌های حیوانی در کشور تصریح کرد: در بسیاری از کشورهای پیشرفته، حیوانات خانگی مانند سگ و گربه تنها در صورتی مجاز به نگهداری هستند که به‌طور کامل واکسینه شده باشند. در این کشورها، با کنترل کامل بیماری هاری در حیوانات اهلی و وحشی، عملاً چرخه انتقال بیماری متوقف شده است.
مرادی تأکید کرد: ما نیازمند اقدامی جدی و ساختاریافته هستیم. در گام نخست باید کنترل هاری در حیوانات اهلی، به‌ویژه سگ‌ها، در اولویت قرار گیرد. همچنین باید اقدامات پیشگیرانه برای حیوانات وحشی مانند شغال، روباه و گرگ نیز اجرا شود؛ همان‌طور که در کشورهای توسعه‌یافته انجام می‌شود.
وی ادامه داد: واقعیت این است که آمار بیش از ۴۰۰ هزار نفر در سال که به دلیل گزش حیوانات خانگی مانند سگ و گربه نیازمند مراقبت پزشکی می‌شوند، بسیار نگران‌کننده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۹۵ درصد موارد حیوان‌گزیدگی توسط سگ و گربه اتفاق می‌افتد و از این میزان، نزدیک به ۸۰ درصد مربوط به سگ‌هاست.
مرادی افزود: از این ۸۰ درصد، سهم بالایی مربوط به سگ‌های ولگرد و بخشی دیگر مربوط به سگ‌های صاحب‌دار است که بسیاری از آن‌ها واکسینه نشده‌اند. در مورد گربه‌ها نیز، بیشتر موارد گزش توسط گربه‌های خانگی رخ می‌دهد. حتی پنجه کشیدن گربه می‌تواند به دلیل آغشته بودن به بزاق، خطر ابتلا به بیماری را به‌همراه داشته باشد؛ حتی اگر خونریزی ایجاد نشود، فرد باید دوره کامل واکسیناسیون را طی کند.
وی با اشاره به همکاری وزارت بهداشت با سازمان دامپزشکی اظهار کرد: در حال حاضر هماهنگی‌هایی با دامپزشکی انجام شده تا بتوانیم میزان ایمنی حاصل از واکسیناسیون حیوانات به‌ویژه سگ‌های صاحب‌دار را بررسی کنیم. هدف این است که با کاهش گزش و کنترل بیماری در دام، هزینه‌های درمان انسانی نیز کاهش یابد.
مرادی با تأکید بر اهمیت نقش مراکز پیشگیری و درمان در مقابله با بیماری‌هایی نظیر هاری، گفت: در مراکز درمان پیشگیری از هاری، پروتکل‌های مشخصی برای برخورد با انواع زخم ناشی از حیوان‌گزیدگی وجود دارد. این پروتکل‌ها با زخم‌های معمولی متفاوت بوده و خدمات درمانی در این مراکز باید با حساسیت ویژه انجام شود.
مرادی افزود: کشور جمهوری اسلامی ایران هزینه زیادی برای پیشگیری از بیماری‌هایی نظیر هاری متحمل می‌شود. در تمامی کشورها، چه توسعه‌یافته و چه در حال توسعه، بخشی از این هزینه‌ها بر عهده صاحبان حیوانات خانگی است. در ایران نیز ضروری است سازوکار مشخصی برای مدیریت بهداشتی نگهداری حیوانات خانگی تدوین شود.
وی با اشاره به چالش تأمین منابع دارویی و واکسن در کشور گفت: وقتی منابع محدود باشد، دولت باید بین خرید واکسن‌های ضروری برای کودکان و واکسن‌های مربوط به حیوان‌گزیدگی اولویت‌بندی کند. نمی‌توان پذیرفت فردی که ماهی چند میلیون تومان برای نگهداری حیوان خانگی هزینه می‌کند، واکسیناسیون مربوط به آن را رایگان دریافت کند؛ این مسئله نیازمند ضابطه‌مندی و تدوین مقررات بهداشتی است.
مرادی تصریح کرد: از منظر سلامت عمومی، نباید هیچ خللی در پیشگیری از بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان ایجاد شود. اما این به معنای آن نیست که هزینه‌ها به‌صورت کامل بر دوش نظام سلامت کشور باشد. سازمان دامپزشکی و بخش خصوصی دامپزشکی باید در این حوزه فعال‌تر عمل کنند. حیوانات خانگی باید دارای شناسنامه بهداشتی و برنامه واکسیناسیون باشند.
وی با اشاره به عملکرد نظام بهداشت در توزیع دارو و واکسن در کشور ادامه داد: ما به زنجیره سرمای ما در وزارت بهداشت برای نگهداری و توزیع واکسن اعتقاد داریم. حتی اگر به متخصصان بیماری‌های عفونی مراجعه کنید، تأیید خواهند کرد که زنجیره سرما در ۳۰ سال گذشته در ایران کارایی خود را اثبات کرده است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر تأکید کرد: هر نوع تماس آسیب‌زا با حیوانات اعم از گزش یا خراش باید جدی گرفته شود. در حال حاضر، نزدیک به ۷۰۰ واحد پیشگیری و درمان بیماری هاری در کشور فعال هستند که خدمات واکسیناسیون و تزریق سرم را به‌صورت رایگان ارائه می‌دهند. این مراکز طبق دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های وزارت بهداشت، اقدامات درمانی لازم را انجام می‌دهند.
مرادی نسبت به رشد آمار حیوان‌گزیدگی هشدار داد: لزوم بر تجدید در سیاست‌های سلامت‌محور در حوزه حیوانات خانگی و مشارکت مؤثرتر دامپزشکی در کنترل بیماری‌های قابل انتقال از حیوان به انسان تأکید کرد.
مرادی با اشاره به سیاست جهانی کنترل هاری اظهار کرد: بسیاری از کشورهایی که موفق به کنترل بیماری هاری شده‌اند، دیگر نیازی به تزریق واکسن هاری برای انسان نمی‌بینند. این به دلیل آن است که زنجیره انتقال ویروس در آن کشورها با واکسیناسیون هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده، قطع شده است.
وی گفت: در برخی نقاط، به‌دلیل فراهم نبودن خدمات وزارت بهداشت یا نداشتن دسترسی به زنجیره واکسن، تزریق‌ها ممکن است به‌موقع انجام نشود. در عین حال، کشور ما نیز به دلیل محدودیت منابع دارویی و مالی ناچار به اولویت‌بندی در واکسیناسیون است. این سیاست هم‌اکنون مورد بررسی قرار دارد.
مرادی افزود: در سال گذشته، متأسفانه ۲۴ مورد مرگ انسانی بر اثر هاری در کشور گزارش شد که عددی بالاست و باید با جدیت کاهش یابد. سازمان جهانی بهداشت هدف حذف موارد انسانی هاری تا سال ۲۰۳۰ را تعیین کرده است و تعریف این هدف به گونه‌ای است که حتی اگر ویروس هاری در محیط وجود داشته باشد، دیگر موردی از مرگ انسانی ناشی از گزش سگ گزارش نشود.
وی ادامه داد: در حال حاضر، بسیاری از کشورها به این هدف نزدیک شده‌اند، اما برخی کشورها به دلیل محدودیت‌های ساختاری و تعامل پایین میان نهادها، همچنان با چالش مواجه هستند. این در حالی است که در ایران نیز باید به سمت تحقق این هدف حرکت کنیم.
در ادامه نشست محمد زینعلی رئیس مرکز اداره بیماری‌های زئونوس با اشاره به برنامه‌ریزی‌های در حال انجام گفت: هفته آینده کمیته کشوری هاری برگزار خواهد شد و هدف ما این است که طی پنج سال آینده به حداقل سطح ممکن از نظر موارد انسانی برسیم. تحقق این هدف، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری فرابخشی است.
وی با تأکید بر هزینه‌های سنگین مقابله با هاری اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین هزینه‌هایی که باید در این مسیر تأمین شود، مربوط به افزایش پوشش واکسیناسیون سگ‌ها، به‌ویژه سگ‌های ولگرد است. امیدواریم با حمایت شورای سلامت و امنیت غذایی کشور، در جلسات آینده به جمع‌بندی‌هایی برای اجرای مؤثرتر این برنامه برسیم.
زینعلی در بخش دیگری از سخنان خود در پاسخ به سوالی درباره بیماری تب مالت نیز گفت: سال گذشته ۱۹۷۲ مورد تب مالت در کشور گزارش شد که نشان‌دهنده تداوم تهدید بیماری‌های مشترک بین انسان و دام است و نیازمند توجه بیشتر در زمینه پیشگیری، آموزش و کنترل زنجیره‌های انتقال است.
زینعلی در مورد اقدامات انجام‌شده در راستای کنترل بیماری‌های مشترک انسان و دام، گفت: به صورت میانگین سالانه حدود ۱۲ میلیون دوز واکسن دامی در کشور تزریق می‌شد، اما اکنون طبق تعهد جدید، این میزان به حدود ۳۵ میلیون دوز افزایش یافته است.
وی گفت: این افزایش بر اساس توافق و هماهنگی میان سازمان دامپزشکی و مؤسسه سرم‌سازی رازی انجام شده و هدف آن، افزایش پوشش واکسیناسیون دام‌ها به منظور کاهش موارد انسانی ابتلا به بیماری‌های مشترک است.
زینعلی ادامه داد: اطلاعات مربوط به این تعهد را به نقل از همکاران دامپزشکی مطرح می‌کنم و بهتر است جزئیات آن از سوی مسئولان این حوزه ارائه شود. اما اصل موضوع آن است که افزایش واکسیناسیون دام‌ها، یکی از مؤثرترین راهکارها برای کاهش بیماری‌های مشترک در انسان‌هاست.
وی با اشاره به اثربخشی واکسن‌های تولید داخل گفت: برخی از واکسن‌ها از خارج کشور وارد می‌شدند و برخی نیز تولید داخلی هستند. مؤسسه‌های تولید واکسن موظف‌اند قبل از توزیع، آزمایش‌های ایمنی و اثربخشی را انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که واکسن‌ها پاسخگوی نیاز و مؤثر هستند.
زینعلی تصریح کرد: ما بارها در جلسات تخصصی، تأکید کرده‌ایم که بدون واکسیناسیون مؤثر نمی‌توان از شیوع بیماری‌ها جلوگیری کرد. نمونه آن را می‌توان در بیماری فلج اطفال مشاهده کرد که ۴۰ تا ۵۰ سال پیش با واکسیناسیون گسترده تحت کنترل قرار گرفت.
وی با بیان اینکه در حال حاضر آمار بالای موارد انسانی ابتلا به بیماری‌هایی مانند تب مالت، زنگ هشداری برای پوشش ناکافی واکسیناسیون دام‌هاست، افزود: آماری مانند ۱۹ هزار مورد ابتلای انسانی به وضوح نشان می‌دهد که یا پوشش واکسیناسیون کامل نبوده، یا اثربخشی واکسن‌ها نیاز به بررسی دارد. البته این مسئولیت در حوزه دامپزشکی است و ما تنها می‌توانیم از منظر بهداشت انسانی به آن نگاه کنیم.
زینعلی افزود: انتظار می‌رود با تعهد جدید سازمان دامپزشکی و تولید ۳۵ میلیون دوز واکسن توسط مؤسسه رازی، شاهد ارتقای قابل‌توجهی در پوشش واکسیناسیون دام‌ها باشیم که در نهایت منجر به کاهش چشمگیر موارد انسانی ابتلا به بیماری‌های مشترک خواهد شد.
مرادی با اشاره به خطرات بیماری تب کریمه کنگو، گفت: بیشترین موارد ابتلا در کشور طی سال گذشته از استان سیستان و بلوچستان گزارش شده که شرایط اقلیمی و زیست‌محیطی خاص این منطقه در افزایش موارد نقش داشته است.
وی اظهار کرد: این بیماری یکی از بیماری‌های مشترک انسان و دام است. اگرچه در دام‌هایی مانند گوسفند معمولاً بدون علامت یا با علائم خفیف بروز می‌کند، اما در انسان می‌تواند به‌شدت خطرناک باشد و با تب، خونریزی و علائم شدید همراه شود. در صورت عدم درمان، نرخ مرگ‌ومیر بیماری بین ۳۰ تا ۵۰ درصد برآورد می‌شود.
مرادی ادامه داد: ابتلا به تب کریمه کنگو می‌تواند در همه مناطق کشور رخ دهد، اما مناطقی که دام در فضای باز نگهداری می‌شود یا تماس مستقیم با کنه‌های آلوده رایج است، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. برای پیشگیری از شیوع این بیماری، نگهداری بهداشتی دام‌ها اهمیت بالایی دارد.
وی تأکید کرد: بخشی از مسئولیت پیشگیری متوجه دامداران است که باید اصول بهداشتی را در پرورش و نگهداری دام‌ها رعایت کنند. بخش دیگر نیز به سازمان دامپزشکی مربوط می‌شود که وظیفه کنترل و نظارت بر سلامت دام‌ها را بر عهده دارد. در کنار آن، مردم هم باید از تماس مستقیم با دام یا گوشت تازه بدون رعایت اصول بهداشتی خودداری کنند.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر در پایان با اشاره به اهمیت اقدامات بین‌بخشی برای کنترل تب کریمه کنگو، افزود: اگر همه دستگاه‌ها و مردم در کنار هم اصول بهداشتی را رعایت کنند، این بیماری کاملاً قابل کنترل است. تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد که با مراقبت کافی، می‌توان میزان ابتلا را به‌طور چشمگیری کاهش داد.
مرادی با اشاره به وضعیت شیوع سالک در کشور گفت: در سال گذشته، استان‌هایی که بیشترین موارد ابتلا را داشتند به‌ترتیب شامل اصفهان، خراسان، فارس، گلستان و خوزستان بودند. به‌ویژه در استان‌های خراسان، موارد زخم پوستی ناشی از سالک، حتی پس از بهبودی نیز در چهره یا سایر نقاط بدن برخی مبتلایان باقی می‌ماند.
وی افزود: سالک یکی از بیماری‌های بومی و دشوار در زمینه کنترل است. مخازن این بیماری در مناطق مختلف متفاوت‌اند؛ در برخی نواحی موش و در برخی دیگر سگ عامل اصلی انتقال بیماری به انسان است. انتقال نیز از طریق گزش نوعی پشه خاکی (ناقل بیماری) صورت می‌گیرد.
مرادی با تأکید بر چالش‌برانگیز بودن کنترل این بیماری اظهار کرد: واقعیت این است که نابودسازی ناقلان و مخازن بیماری سالک به‌سادگی ممکن نیست. کشور ما جزو کشورهایی است که سال‌هاست با سالک درگیر است و متأسفانه هنوز نیز از روش‌هایی برای کنترل ناقلان استفاده می‌شود که متعلق به ۳۰ یا ۴۰ سال پیش است.
وی افزود: برخلاف بیماری‌هایی مانند دیابت که هر سال شاهد تولید داروهای جدید و مؤثر هستیم، در حوزه بیماری‌هایی مانند سالک، به‌دلیل آنکه غالباً مختص کشورهای درحال‌توسعه است، سرمایه‌گذاری جهانی کمتری انجام می‌شود و روند توسعه درمان یا واکسن بسیار کندتر است.
رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر با اشاره به ضرورت ورود نهادهای پژوهشی و علمی کشور به این موضوع گفت: امیدوارم محققان داخلی، به‌ویژه در مراکز علمی استان‌هایی مثل اصفهان که کانون سالک است، با تمرکز بر توسعه درمان‌ها و تولید واکسن‌های مؤثر، بتوانند در این زمینه تحول ایجاد کنند.
مرادی تأکید کرد: برای ریشه‌کنی سالک، نیاز به نوآوری‌های علمی، حمایت سیاست‌گذاران و تلاش سازمان‌های پژوهشی داریم. امیدوارم با سرمایه‌گذاری هدفمند در این مسیر، بتوانیم در آینده نزدیک به درمان‌ها و واکسن‌هایی مؤثر و بومی برای مقابله با سالک دست یابیم.