خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – هیفاء پردل: ۶ مهر ماه در تقویم سال ۱۴۰۴ مصادف با روز جهانی جهانگردی و صنعت گردشگری است در حالی که کشورهای مقصد گردشگری در این روز با توجه به شعار هر سال برنامه ها و جشنواره و هم چنین فستیوال هایی را برای رونق بخشیدن و اطلاع رسانی از ظرفیت های گردشگری خود برگزار می کنند.
ایران اسلامی به عنوان دهمین مقصد گردشگری دنیا با وجود ظرفیت های بی بدیل گردشگری؛ جاذبه های مهم طبیعی و تاریخی و از سویی تمدن و هنر و جاذبه های طبیعی و زیارت آن طور که باید و شاید از این ظرفیت ها بهره نبرده است.
روز جهانی گردشگری امسال در حالی فرا رسیده که شعارهای جهانی بر توسعه پایدار، تجربه‌های متنوع سفر و نقش گردشگری در همگرایی فرهنگی تأکید دارند؛ اما در ایران، شهری وجود دارد که سال‌هاست مقصد میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی است، بی‌آنکه به اندازه ظرفیت‌هایش در نقشه گردشگری کشور دیده شود.
شاید به باور بیشتر زائران و گردشگران، شهر قم تنها نگین گردشگری در حوزه زیارت باشد، اما این شهر ظرفیت هایی بالایی در حوزه گردشگری سلامت، تاریخی، طبیعی، صنعتی و فرهنگی دارد.
روز جهانی گردشگری، فرصتی دوباره است تا از زاویه‌ای تازه به قم نگریسته شود؛ شهری که ظرفیت آن فراتر از زیارت است، اما در بودجه زیارت، همچنان مغفول مانده است و ضرورت دارد، اضلاع مهم صنعت گردشگری این شهر با انسجام برای ارتقای سطح گردشگری این شهر برنامه ریزی کنند.
ظرفیت های درخشان گردشگری قم
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی قم در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ظرفیت های گردشگری در استان قم گفت: استان قم با برخورداری از قدمت هفت هزار ساله و کشف آثار ملی با سابقه پانزده‌هزار سال و نیز وجود بیش از ۵۰۰ اثر ثبت شده ملی، از ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی کم‌نظیری برخوردار است.
شهاب علی عرب افزود: این ظرفیت‌ها، در کنار بارگاه ملکوتی حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران، جایگاه ویژه‌ای به حوزه گردشگری قم بخشیده است؛ به گونه‌ای که قم یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری مذهبی کشور به شمار می‌آید و تلفیق جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و مذهبی بستر مناسبی برای توسعه گردشگری در استان فراهم ساخته است.
عرب با اشاره به مهم ترین برنامه کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی اظهار کرد: در کمیسیون گردشگری، هدف اصلی ما ایجاد تعامل پویا و مؤثر بین فعالان گردشگری و بخش‌های حاکمیتی است تا مسیر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری استان قم هموار و ظرفیت‌های این بخش شکوفا گردد.
به گفته وی، انتقال مسائل و مشکلات صنایع گردشگری به مراجع ذی‌ربط و معرفی ظرفیت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری قم به خارج از استان، برای جذب سرمایه‌گذاران جدید، از دیگر برنامه‌های است و در حوزه صنعت نیز جذب سرمایه‌گذاران برون‌استانی مورد تاکید است تا نتایج مطلوب‌تری به دست آید و شاهد توسعه متوازن هر دو بخش باشیم.
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی قم در ادامه بیان کرد: در خصوص زیرساخت‌های حمل‌ونقل، دو پروژه کلیدی قطار سریع‌السیر قم-اصفهان و فرودگاه قم طی سه سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید که نقش مهمی در رونق گردشگری استان ایفا خواهد کرد، اما چالش اصلی، کمبود زیرساخت‌های اقامتی است و تا این بخش به سطح مطلوب نرسد، نمی‌توان از سایر ظرفیت‌های استان به طور کامل استفاده نمود.
زائر در قم حضور دارد اما ماندگار نیست
مدیر امور فرهنگی زائرین استانداری قم نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر به عدم ماندگاری زائر در قم اشاره کرد و گفت: یکی از چالش‌های اساسی قم توقف کوتاه‌مدت زائران است که معمولاً به زیارت حرم مطهر حضرت معصومه (س) و مسجد جمکران محدود می‌شود و برای افزایش ماندگاری، برنامه ما تمرکز بر بسته‌های جامع زیارت و گردشگری است.
معصومه ظهیری افزود: یعنی زائران علاوه بر زیارت، فرصت بازدید از اماکن تاریخی، موزه‌ها، ظرفیت‌های طبیعی اطراف قم و حضور در برنامه‌های فرهنگی و مذهبی هدفمند داشته باشند و طراحی تورهای فرهنگی-معنوی، معرفی قم به عنوان مرکز آموزش معارف دینی، و بهره‌گیری از ظرفیت امامزادگان و بقاع متبرکه بخشی از این رویکرد است.
وی اظهار گفت: تعامل با آژانس‌های گردشگری و سامانه‌های سفر باعث می‌شود قم از یک مقصد عبوری به یک مقصد اقامتی تبدیل شود و ما همچنین به دنبال توسعه فضاهای فرهنگی مانند جشنواره‌های زیارتی، همایش‌های علمی و نمایشگاه‌های مذهبی-فرهنگی هستیم که زائران را به ماندن بیشتر ترغیب می‌کند و به عبارتی، نگاه جدید ما این است که زائر علاوه بر زیارت، تجربه‌ای فرهنگی و اجتماعی از قم با خود ببرد.
وی در پاسخ به این سوال که وضعیت تزریق بودجه زیارت در قم چگونه است؛ افزود: در برنامه توسعه هفتم و بودجه ۱۴۰۴، موضوع زیارت به عنوان یک ردیف ملی دیده شده است و تلاش استان قم این بوده که سهم مشخصی از این بودجه برای زیرساخت‌ها، خدمات و رویدادهای زیارتی اختصاص یابد.
ظهیری اظهار کرد: اهمیت این بودجه در آن است که زیارت نه صرفاً یک فعالیت مذهبی، بلکه یک صنعت فرهنگی-اجتماعی با آثار اقتصادی، اشتغال‌زایی و هویت‌سازی محسوب می‌شود و قم به عنوان دومین مقصد گردشگری مذهبی کشور، قطعاً باید سهمی متناسب با جایگاه خود داشته باشد.
به گفته وی، این منابع مالی باید دقیقاً در حوزه‌هایی همچون ارتقاء حمل‌ونقل زائران، تجهیز مراکز اقامتی، ساماندهی خانه‌مسافرها، توسعه فضاهای فرهنگی و تبلیغی مرتبط با زیارت و حتی آموزش نیروهای خدمت‌رسان هزینه شود و اگر بودجه زیارت به شکل هدفمند صرف شود، می‌تواند حلقه اتصال بین سیاست‌های کلان فرهنگی و نیازهای واقعی زائران باشد.
ظهیری در ارتباط با کمبود زیرساخت های گردشگری در قم افزود: برای بهبود اقامت زائران، برنامه ما توسعه هتل‌های میان‌رده و اقتصادی، ساماندهی خانه‌مسافرها و ارتقاء خدمات هتل‌های موجود است تا زائران با سطوح مختلف درآمد بتوانند اقامت مناسبی داشته باشند. همچنین ایجاد سامانه هوشمند رزرو اقامت و نظارت بر قیمت‌گذاری بخشی از این طرح است و در زمینه حمل‌ونقل، ارتقاء ناوگان ریلی، افزایش قطارهای مستقیم به قم و بهبود جاده‌های دسترسی در دستور کار قرار دارد.
وی عنوان کرد: افق پنج‌ساله ما این است که قم از یک مقصد عبوری به یک مقصد پایدار و ماندگار گردشگری مذهبی تبدیل شود و این چشم‌انداز با توسعه متوازن زیرساخت‌ها، تعریف رویدادهای ملی و بین‌المللی فرهنگی و مذهبی، و معرفی قم به عنوان پایگاه علمی و آموزشی در جهان اسلام قابل تحقق است. ما به دنبال آن هستیم که هر زائر در سفر به قم دست‌کم دو تا سه شب اقامت داشته باشد و این هدف با تکمیل زنجیره خدمات محقق خواهد شد.
گردشگری در قم فرصت های طلایی و بودجه ای مغفول
معاون سابق استاندار قم که زمانی در حوزه امور زائرین استانداری فعالیت داشت در گفتگو با خبرنگار مهر، در زمینه ظرفیت های گردشگری قم گفت: قم سالانه میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی را میزبانی می‌کند و پس از مشهد مقدس، دومین مقصد گردشگری زیارتی ایران است و قم به دلیل وجود بارگاه حضرت معصومه (س) و مسجد مقدس جمکران جایگاهی بی‌بدیل در جهان تشیع دارد.
سید مهدی قریشی افزود: حضور گسترده زائران از کشورهای مختلف، قم را به شهری فراملی و کانونی برای دیپلماسی فرهنگی تبدیل کرده است و با این حال، پرسشی جدی و تکراری همچنان بی‌پاسخ مانده است که چرا قم با چنین ظرفیتی، از ردیف بودجه زیارت به نوعی محروم است؟ آیا عدالت در تخصیص منابع ملی تنها در حد شعار باقی مانده است؟
وی که سابقه فعالیت به عنوان مدیر امور رفاهی و زائرین استانداری را در کارنامه خود دارد در ادامه عنوان کرد: این غفلت آشکار آثار خود را در همه ابعاد نشان داده است و زیرساخت‌های گردشگری قم سال‌هاست که درجا می‌زنند و تکاپوی جمعیت ساکنان این شهر را هم ندارد و مشکلاتی همانند فرودگاه نیمه‌کاره و بلاتکلیف، اقامتگاه‌های فرسوده و ناکافی، کمبود مراکز اقامتی مدرن قابل لمس است.
طرح جامع گردشگری قم بیش از دو دهه هنوز روی زمین مانده است
قریشی افزود: نبود خدمات حرفه‌ای راهنمای گردشگری، حمل‌ونقل ناکافی و شبکه نامناسب دسترسی بین‌شهری، سیمای امروز قم زیارتی را شکل داده‌اند و حتی طرح جامع گردشگری قم که بیش از دو دهه پیش تدوین شد، هنوز روی زمین مانده و به سندی بی‌جان و خاک‌خورده تبدیل شده است و در همین مدت، مشهد با اتکا به بودجه زیارت توانسته تحولی چشمگیر در زیرساخت‌ها، خدمات گردشگری و مدیریت زائران رقم بزند.
به گفته وی، محروم کردن قم از بودجه زیارت تنها یک غفلت ساده نیست؛ بلکه نادیده گرفتن میلیون‌ها زائر، تضییع فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی و محروم کردن استان از توسعه پایدار است و گردشگری زیارتی می‌تواند موتور محرک اقتصاد قم باشد؛ ظرفیتی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان بیش از صد حرفه را به حرکت در می‌آورد و هزاران فرصت شغلی پایدار ایجاد می‌کند، اما نبود حمایت مالی، این فرصت بزرگ را به تهدیدی جدی تبدیل کرده است و نارضایتی زائران از کیفیت خدمات، کاهش جذابیت سفر و از دست رفتن فرصت‌های سرمایه‌گذاری.
نگاه تک بعدی؛ سد راه گردشگری قم
معاون سابق استانداری قم اظهار کرد: نگاه تک‌بُعدی به قم صرفاً به‌عنوان یک شهر مذهبی و غفلت از ظرفیت‌های مکمل آن همچون جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و صنایع دستی، مانع دیگری در مسیر توسعه گردشگری این شهر بوده است و در حالی که اگر مدیریت جامع و حمایت‌های ملی صورت گیرد، قم می‌تواند به قطب مهم گردشگری مذهبی و فرهنگی منطقه تبدیل شود.
قریشی عنوان کرد: در شرایطی که بسیاری از کشورها برای توسعه گردشگری مذهبی میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری می‌کنند، بی‌توجهی به قم خطایی استراتژیک و جفایی آشکار در حق مردم، زائران و آینده اقتصاد کشور است.
به گفته این استاد دانشگاه تهران؛ راه حل روشن است؛ قم باید از ردیف بودجه مستقل زیارت برخوردار شود و این نه یک امتیاز ویژه، بلکه حداقل حقی است که جایگاه قم ایجاب می‌کند و علاوه بر آن، فعال‌سازی طرح جامع گردشگری استان، تسهیل ورود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، حمایت از کارآفرینان بومی و توسعه حمل‌ونقل هوایی و ریلی باید در اولویت قرار گیرد.
به گفته وی اگر این مسیر طی نشود، قم همچنان بار اصلی زیارت را به دوش خواهد کشید، اما کمترین سهم را از منافع اقتصادی و اجتماعی آن خواهد برد طبق فرموده رهبری در ارتباط با جایگاه قم؛ خدمت به قم فقط خدمت به یک شهر نیست؛ خدمت به کشور و آبروی کشور است.