خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: شعر و ادب فارسی، بیش از هزار سال است که ستون استوار هویت ایرانی و آیینه‌دار ذوق و اندیشه این سرزمین بوده است. از حماسه‌های فردوسی تا غزل‌های حافظ و شور مذهبی شهریار، این گنجینه نه‌تنها به ماندگاری زبان کمک کرده، بلکه بستر گفتگو میان نسل‌ها و فرهنگ‌ها را فراهم آورده است.
در دنیای امروز که هجوم رسانه‌های نوین و جریان‌های فرهنگی بی‌ریشه به مرزهای زبان و اندیشه رسیده، شعر فارسی همچنان توانسته است جایگاه خود را به عنوان قلب تپنده فرهنگ ملی حفظ کند. با این حال، ماندگاری آن تنها با پاسداشت و حمایت آگاهانه ممکن خواهد بود.
جایگاه زبان فارسی به عنوان حامل بزرگ‌ترین آثار ادبی جهان اسلام، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند بازتعریف و تقویت است. این زبان، نه‌تنها ابزار بیان عاطفه و خیال، بلکه بنیان‌گذار جهان‌بینی و نرم‌افزار فرهنگی تمدن ایرانی-اسلامی محسوب می‌شود.
آثار سترگ گذشتگان، امروز در نقش زیرساختی برای حرکت به سوی تمدن نوین ایران اسلامی ظاهر می‌شوند. بی‌تردید، پیوند زبان با هنر، بستری برای پرورش نخبگان و تولید محتوای فکری در تراز جهانی فراهم می‌سازد.
با همه این ظرفیت‌ها، واقعیت تلخ این است که نبود حمایت‌های ساختاری، کاهش سرانه مطالعه و دشواری‌های معیشتی فعالان ادبی، در سال‌های اخیر به تهدیدی جدی برای آینده این هنر ملی بدل شده است؛ تهدیدی که بی‌توجهی به آن، به خاموشی چراغی هزارساله خواهد انجامید.
شعر و ادب فارسی، زیرساخت تمدن نوین ایران اسلامی است
مجید عسگری، رئیس حوزه هنری خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به روز بزرگداشت شعر و ادب فارسی و سالگرد درگذشت شهریار، بر نقش حیاتی این دو در تقویت هویت ملی و تمدن‌سازی تأکید کرد.
رئیس حوزه هنری خراسان رضوی بیان کرد: زبان و هنر مرتبط با آن دو رکن اساسی برای هر تمدن است. هر تمدنی برای رشد، به دو بعد نیاز دارد؛ یکی تربیت نیروی انسانی و نخبگان و دیگری تولید جهان فکری و نرم‌افزارهای فرهنگی. زبان و ادبیات، ابزاری برای تحقق هر دو بعد هستند.
وی با بیان اینکه تمدنی که نتواند زبان و هنر خود را تولید کند، در جهان جایگاهی نخواهد داشت، افزود: زحمات بزرگانی چون شهریار، فردوسی، سعدی و حافظ، زیرساختی برای رسیدن به تمدن نوین ایران اسلامی است.
عسگری با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری بر تبدیل زبان فارسی به زبان علم جهان، گفت: شعر و ادبیات است که به زبان فارسی جذابیت می‌بخشد و گسترش آن را تضمین می‌کند. ما نمی‌توانیم از ترویج زبان فارسی سخن بگوییم، اما از فردوسی‌ها، شهریارها و حافظ‌ها غافل شویم.
رئیس حوزه هنری استان خراسان رضوی ادامه داد: شاعران گام‌هایی مهم در معرفی زبان فارسی هستند. از فردوسی به عنوان شاعری که ادبیات حماسی و وطن‌پرستی را در شعرش گنجانده است گفت و از شهریار به عنوان شاعری که مضامین دینی و اجتماعی را با زبان شعر بیان کرد، یاد کرد.
وی تصریح کرد: با توجه به هجمه‌های خارجی و نیاز به دفاع از هویت ملی، باید فصل جدیدی از مضامین وطن‌دوستی را در هنر و ادبیات به مخاطب منتقل کنیم. این رویکرد می‌تواند در بعد تمدن‌سازی، هم به تربیت نیروهای جدید و هم به ارائه افکار و نرم‌افزارهای نو در جامعه کمک کند.
مرگ آرام ادبیات
همچنین مهدی آخرتی، شاعر مشهدی در گفتگو با خبرنگار مهر همزمان با روز شعر و ادب فارسی، با تأکید بر نقش محوری ادبیات در حفظ فرهنگ و زبان فارسی، از نبود حمایت‌های واقعی از شاعران کشور انتقاد کرد و هشدار داد: با سیاست‌های فعلی، شعر و ادبیات ایران در ده سال آینده به هنر مهجور و فراموش‌شده‌ای تبدیل خواهد شد.
وی با انتقاد از بی‌توجهی نهادهای مسئول به معیشت و جایگاه اجتماعی شاعران افزود: شاعران در ایران حتی تحت پوشش بیمه هنرمندان قرار نمی‌گیرند و یا به سختی قرار می‌گیرند، نه حمایت مالی دارند و نه امکان ساده چاپ کتاب. در کشورهای دیگر، شاعر از خدمات شهری رایگان بهره‌مند است، اما در ایران حتی بودجه‌ای برای برگزاری جلسات شعر هم اختصاص نمی‌یابد.
آخرتی با اشاره به اینکه «شعر، هنری الهامی و خلاق است، نه صرفاً یک فن قابل آموزش»، افزود: بودجه‌های کلان به سینما و صداوسیما اختصاص می‌یابد، اما برای شعر و ادبیات، که هزار سال نخست زبان فارسی را شکل داده، هیچ حمایت جدی وجود ندارد.
نویسنده کتاب «فردا دریا می‌شویم» وضعیت جلسات و محافل ادبی را نامناسب توصیف کرد و گفت: در مشهد حتی یک جلسه دولتی ثابت برای شاعران نداریم. برخی جلسات به دلیل نداشتن مجوز یا سختگیری‌های اداری تعطیل شده‌اند.
وی با بیان اینکه سرانه مطالعه کتاب در ایران بسیار پایین است، هشدار داد: ادبیات فارسی با این روند رو به زوال می‌رود و در ده سال آینده به هنر مهجور شبیه سفالگری سنتی بدل خواهد شد؛ چون نیمی از این زبان با تلاش و انتقال شاعران به نسل‌های بعد حفظ شده است.
نویسنده کتاب «تو بی‌دلیل زیبایی» تأکید کرد: اگر مسئولان به جای شعار، حمایت واقعی از شعر و ادبیات نکنند، از دست دادن هویت فرهنگی و زبانی کشور اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
نبود ساختار منسجم حمایت از شعر و ادبیات در کشور؛ شاعران در دوگانگی و بی‌توجهی
قاسم رفیعا شاعر و فعال فرهنگی، در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه انتخاب روز شعر و ادب به نام استاد شهریار به رغم جایگاه ارزشمند وی، می‌توانست به نام شخصیت‌های برجسته‌تری در این حوزه باشد، اظهار کرد: با اشار به اینکه روز شعر و ادب باید فراتر از برگزاری جلسات محدود و گردهمایی‌های کوچک باشد، گفت: متأسفانه ساختار منسجمی برای حمایت از شاعران و نویسندگان در جامعه وجود ندارد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همه هنرها را پوشش می‌دهد، اما نهادی اختصاصی و جدی که صرفاً به شعر و ادبیات بپردازد نداریم.
وی فضای شعر امروز را دچار «دوگانگی ساختاری» دانست و افزود: برخی شاعران در حوزه‌هایی چون ترانه از منافع اقتصادی آثار خود بهره‌مند می‌شوند، در حالی که بخش عمده شاعران حتی دغدغه‌های معیشتی و چاپ کتاب خود را هم به‌سختی تأمین می‌کنند و مجبورند آثارشان را با هزینه شخصی چاپ و گاه به رایگان توزیع کنند. این فقدان حمایت باعث احساس سرخوردگی، ناامیدی و بی‌تفاوتی نسبت به آینده شده است.
رفیعا تأکید کرد: باید حمایت‌ها به شکلی غیرمستقیم انجام شود تا شاعران استقلال خود را حفظ کنند و مجبور به تبعیت از معیارهای سازمانی نشوند.
شاعر و فعال فرهنگی بر نقش امیدآفرین شاعران در جامعه نیز تأکید کرد و گفت: شاعران، عامل جریان‌یافتن احساسات در جامعه و تلطیف فضای عمومی هستند؛ چه در ایام شادی و چه در زمان بحران و حماسه. آثار بسیاری از شاعران بعد از انقلاب هماهنگ با جریان‌های اجتماعی و انقلابی بوده است.
وی افزود: شاعران گمنام بسیاری پشت ترانه‌ها، اجراها و آثار موسیقی حضور دارند که نامشان مطرح نمی‌شود، اما وجودشان عنصر اصلی خلق آن آثار است. اگر از شاعران به گونه‌ای حمایت شود که دغدغه‌ای جز خلق شعر نداشته باشند، جامعه لبریز از امید و نشاط خواهد شد.
شعر فارسی؛ شریان حیاتی هویت و تمدن ایرانی
شعر فارسی، همچون شاهرگی است که خون فرهنگ و هویت را در کالبد جامعه ایرانی جاری می‌سازد. اما این شریان حیاتی، امروز با موانعی روبه‌روست که رفع آن‌ها نیازمند عزم ملی و برنامه‌ریزی هوشمندانه است. بی‌تردید، شکوفایی تمدن نوین ایران اسلامی بدون تکیه بر سرمایه‌های زبانی و ادبی ممکن نیست. همان‌گونه که معماری، موسیقی یا سینما از پشتوانه‌های تاریخی خود نیرو می‌گیرند، شعر نیز باید با سیاست‌گذاری جدی و امکانات حمایتی احیا شود. آینده زبان فارسی به استمرار نسل شاعران و نویسندگان گره خورده است؛ نسلی که اگر از دغدغه‌های معیشتی و محدودیت‌های اجرایی رها نشود، انگیزه خلق آثار ماندگار را از دست خواهد داد و جایگاه ایران در نقشه فرهنگی جهان تضعیف خواهد شد.
بازگشت به میراث سترگ گذشتگان، در کنار پشتیبانی از جریان‌های خلاق معاصر، می‌تواند دو بال برای پرواز دوباره شعر و ادب فارسی در آسمان فرهنگ جهانی باشد. این امر، نه یک انتخاب فرهنگی، که ضرورتی تمدنی است.روز شعر و ادب فارسی، فرصتی برای نام بردن بزرگان دیروز نیست؛ بلکه زمانی است برای آغاز فصل جدیدی از مسئولیت‌پذیری فرهنگی، تا نسل‌های آینده نیز بتوانند در پرتو زبان و شعر فارسی، خود را با هویت ملی خویش پیوند دهند.