خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: ماه رمضان آداب و رسوم و شرایط خاص خودش را دارد که آن را از بقیه ماههای سال متمایز کرده است. مسلمانان جهان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان به یک واحد تبدیل می‌شوند و همراه یکدیگر به طاعات و عبادات می‌پردازند. روزه داری مسلمانان در هر نقطه از جهان یک دوره معنوی برای پاکسازی روح است که سنت‌های فرهنگی متنوع و جذابی همراه خود دارد و مردم در هر گوشه از جهان آن را با آداب و رسوم خود به جا می‌آورند. مسلمانان در این ماه، از طلوع آفتاب تا غروب آن روزه می‌گیرند و با انجام عبادات و مراسم مخصوص این ماه، اتحاد خود را افزایش می‌دهند. رمضان المبارک فرصتی برای بازاندیشی، طلب بخشش و تقویت پیوندهای اجتماعی است. مراسم‌های مختلفی توسط روزه داران در این ماه انجام می‌شود که نشان دهنده تنوع و غنای فرهنگی جوامع مسلمان است.
در همین راستا گروه بین الملل خبرگزاری مهر در پرونده‌ای با عنوان «رمضان در جهان اسلام» به بررسی و مرور مراسم و مناسک ماه مبارک رمضان در برخی از کشورهای جهان عرب پرداخته است. در قسمت اول تا پنجم این پرونده رمضان در لبنان، مصر، تونس، مراکش، امارات و عمان بررسی شد و قسمت هفتم نیز به رمضان در آذربایجان اختصاص دارد که مشروح آن در ادامه گزارش می‌آید؛
اکثریت جمعیت جمهوری آذربایجان را شیعیان تشکیل می‌دهند و آذربایجان دومین کشور شیعی جهان به شمار می‌رود. با این وجود، تفکر شیعی در جمهوری آذربایجان بسیار متفاوت از تشیع در کشورهایی چون ایران و عراق است. تشیع در آذربایجان تحت تأثیر نظام سیاسی سکولار آذربایجان در دهه‌های گذشته چه قبل و چه بعد از استقلال، چندان به سمت اسلام سیاسی و جنبش‌های دینی سوق پیدا نکرده است. مذهب تشیع در سرزمین آذربایجان هم زمان با ایران در دوره صفویه گسترش یافت و به صورت دین اکثریت مردم درآمد.
مردم منطقه‌ای که امروزه جمهوری آذربایجان نامیده می‌شود پس از جدایی از ایران؛ سالهای پی در پی تحت تسلط تزارها و کمونیست‌ها بودند. مردم این منطقه در زمان تسلط روس‌ها اعم از تزارها و کمونیست‌ها سالهای سخت و طاقت فرسایی را پشت سر گذاشتند. این مردم بر سر اعتقادات خود چه کشته‌ها که نداده و چه شکنجه‌هایی که ندیده‌اند؟! علی رغم همه مقاومت‌ها و ایستادگی‌های مردان و زنان مؤمن این منطقه روس‌ها توانستند تا حدود زیادی اعتقادات دینی مردم را از بین ببرند و احکام اسلامی را یکی پس از دیگری تعطیل کنند. در سالهای حاکمیت کمونیست‌ها اگرچه دینداران غیرتمند و باتعصب آذربایجان به‌صورت پنهانی و در خلوت خود با خدایشان به انجام فریضه روزه اهتمام می‌کردند، ولی از آنجا که مساجد تعطیل بوده و به‌جای آوردن آداب و آئین‌های دینی هم ممنوعیت داشت، ماه رمضان به فریضه‌ای تعطیل شده مبدل شده بود به گونه‌ای که در این جمهوری تفاوت محسوسی بین ماه رمضان و سایر ماههای سال احساس نمی‌شد.
پس از استقلال جمهوری آذربایجان از اتحاد جماهیر شوروی؛ علی رغم رویکرد دولتمردان این جمهوری، صدها مسجد در روستاها و شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان احیا و احداث شده است که این موضوع زمینه مناسبی برای از انزوا درآوردن و تکریم ماه رمضان به‌وجود آورد.
امروزه جمع کثیری از مردم جمهوری آذربایجان که به دلیل سیاست‌های دوران تسلط روس‌ها و نیز سیاست‌های دین زدایی دوران پس از استقلال؛ با معارف حقیقی اسلام فرسنگ‌ها فاصله دارند به دلیل اینکه فریضه روزه را سینه به سینه از نیاکان خود به ارث برده‌اند با اشتیاق تمام نسبت به انجام آن اقدام می‌کنند؛ هر چند در خصوص شناخت سایر احکام اسلامی از قبیل موضوع حجاب، نماز و حج با مشکلات زیادی مواجه هستند. اهتمام مردم مسلمان جمهوری آذربایجان در بزرگداشت ماه رمضان علاقه قلبی و فطری آنان به دین اسلام را نشان می‌دهد.
در سالهای اخیر مردم مسلمان آذربایجان به ویژه دینداران و مؤمنین این جمهوری گام‌های بلندی برای شناساندن اسلام حقیقی و زدودن تحریفات و خرافات از دامان پاک و آسمانی دین اسلام برداشته‌اند لیکن عدم همراهی دولت با آنان؛ تلاش‌های آنان را تا حدودی کمرنگ نموده است. دولتمردان جمهوری آذربایجان با استناد به قانون اساسی این کشور که بر پایه دو اصل لائیسم و سکولاریسم تدوین شده است به انحاء مختلف بر سر راه گروه‌های اسلامی موانع زیادی ایجاد می‌کنند بطوری که اقلیت ۵ درصدی سایر ادیان و نیز گروه‌های لائیک از آزادی عمل بیشتری نسبت به اکثریت ۹۵ درصدی مردم آذربایجان برخوردارند.
شروع جشن ماه مبارک رمضان از نیمه شعبان
علی رغم همه آنچه که به آن اشاره شد، امروزه، همزمان با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان تفاوت‌های چشمگیری در جمهوری آذربایجان دیده می‌شود. مسلمانان در جمهوری آذربایجان جشن‌های ماه رمضان را از نیمه شعبان شروع می‌کنند. آنها جشن‌ها و سنت‌های متعددی از جمله مسابقات اسب دوانی که یکی از معمول‌ترین مراسم‌ها در این کشور است و آذری‌ها از طریق آن شادی شأن را نشان می‌دهند، برگزار می‌کنند. همچنین از برگزاری جشن‌های محلی، تزئین خیابان‌ها و تبریک به خانواده‌ها غافل نمی‌مانند. آذربایجانی‌ها علاقه دارند در این ماه با همسایگان خود هدایا رد و بدل کنند. برای فقرا و نیازمندان غذا تدارک ببینند. خانواده‌های آذری به سخاوت شهرت دارند و بسیار مهمان نواز هستند.
تعطیلی رستوران‌ها و برنامه‌های موسیقی
در این ماه اکثر رستوران‌ها به حالت تعطیل درمی آیند و افرادی که به عنوان خواننده در این رستوران‌ها برنامه موسیقی اجرا می‌کنند به احترام ماه مبارک رمضان برنامه‌های خود را تعطیل می‌کنند و برخی از آنها اعلام می‌کنند خود نیز روزه می‌گیرند.
برخی زنان جمهوری آذربایجان که حجاب اسلامی ندارند نیز نسبت به گرفتن روزه اهتمام می‌ورزند و همچنین افرادی هستند که روزه می‌گیرند لیکن نماز بجا نمی‌آورند.
نگه‌داری نذورات برای ماه رمضان
در رمضان المبارک در اکثر مساجد جمهوری آذربایجان سفره احسان بر پا می‌شود؛ به طور کلی مساجد در این ماه از ازدحام بیشتری نسبت به ماههای دیگر برخوردار است، به‌ویژه مساجد بزرگ که مسلمانان جمهوری آذربایجان نماز را در این مساجد باشکوه به جماعت به جای می‌آورند. در این ماه علاوه بر مساجد، مقبره برخی امامزادگان نسبت به ماههای قبل زائران بیشتری دارند.
یکی از آداب و رسوم ویژه مردم آذربایجان در ماه رمضان، نذورات است. اگر کسی نذری داشته باشد آن را برای ماه مبارک رمضان می‌گذارد که می‌تواند شامل نمازها، روزه گرفتن بیشتر بعد از ماه رمضان یا برگزاری ضیافت‌های افطاری شود. افراد ثروتمند نیز با انجام قربانی در امام زاده‌ها به فقرا کمک می‌کنند.
افزایش استقبال از برنامه‌های مذهبی
استقبال قابل توجه مردم جمهوری آذربایجان از برنامه‌های شبکه جهانی سحر می‌تواند دلیل خوبی برای اهتمام مردم مسلمان جمهوری آذربایجان در بزرگداشت ماه مبارک رمضان باشد. خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) در باکو، در گزارشی، نتیجه نظرسنجی از مردم داخل این کشور پیرامون میزان تماشای برنامه‌های مذهبی ویژه رمضان شبکه سحر را در میان بینندگان تلویزیون در آذربایجان به میزان ۴۲ درصد اعلام کرده است که این موضوع حاکی از اشتیاق این مردم برای کسب معارف اسلامی می‌باشد.
قرائت قرآن توسط بزرگان خانواده
مردم آذربایجان مراسم معارف مذهبی برای تلاوت قرآن توسط مشهورترین قاریان قرآن در جهان اسلام را برگزار می‌کنند. خانواده‌های آذری قبل از افطار دور هم جمع می‌شوند و یکی از سالمندان و بزرگان جمع، که معمولاً عربی می‌داند، برخی از آیات قرآن را برای جوانان که عربی را نمی‌فهمند قرائت می‌کند و سپس معانی آیات را به زبان آذری توضیح می‌دهد.
اقامه نماز تواریح در یک مسجد ترکی
مسلمانان در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان پس از افطار در یک مسجد قدیمی ترکی که در اوایل دهه ۱۹۹۰ ساخته شده نماز تراویح اقامه می‌کنند. صدها نفر از شهروندان نماز خود را با جوامع خارجی مسلمان در آنجا اقامه می‌کنند که معمولاً ضیافت‌های بزرگ ماه رمضان را برای امور خیریه برگزار می‌کنند. مراکز اسلامی سفارتخانه‌های خارجی کتاب‌های مذهبی توزیع می‌کنند و مکان‌هایی را برای نمازگزاران برای انجام نمازهای روزانه اختصاص می‌دهند. آنها همچنین خطبه‌هایی را که معمولاً توسط واعظان الازهر تحویل داده می‌شوند، میزبانی می‌کنند.
ارج گزاری به لیالی قدر، روز قدس و عید فطر
شب‌های قدر، روز قدس و عید فطر در ماه مبارک رمضان از مهم‌ترین مناسبت‌هایی است که مردم جمهوری آذربایجان به آن اهمیت می‌دهند. مردم جمهوری آذربایجان در شب‌های قدر با اشتیاق زیادی در مساجد و تکایا به احیا و راز و نیاز با معبود خویش می‌پردازند. حسینیه ایرانیان باکو در این شب‌ها مملو از خیل مشتاقان آذری است که برای بهره گیری از سخنرانی و مراسم عزاداری در این محل جمع می‌شوند و خیلی اوقات به دلیل محدودیت جا در محوطه بیرونی حسینیه از مراسم احیا استفاده می‌کنند. مردم جمهوری بیش از هر زمان دیگری در این ماه‌ها خود را نیازمند معارف قرآنی می‌بینند و از اینکه نمی‌توانند متن اصلی قرآن را بخوانند ابراز تأسف شدید می‌کنند؛ همچنین تقریباً در همه نقاط جمهوری آذربایجان به ویژه در مناطق جنوبی این جمهوری مراسم شب‌های قدر در نهایت شکوه برگزار می‌گردند.
از دیگر مناسبت‌هایی که جلوه‌ای دیگر از عشق و علاقه قلبی مردم جمهوری آذربایجان به دین اسلام را به نمایش می‌گذارد روز جهانی قدس است. این روز گرچه در جمهور ی آذربایجان روز کاری است اما جمع کثیری از مردم این کشور در مساجد جمع می‌شوند و با سردادن شعارهای مرگ بر اسرائیل، مرگ بر آمریکا و مرگ بر اشغالگران صهیونیست و ارمنی خواستار اتحاد کل جهان اسلام برای آزاد سازی اراضی اشغالی مسلمانان و قدس شریف می‌شوند.
طی سالهای اخیر به رغم ممنوعیت‌های دولتی؛ روز جهانی قدس در جمهوری آذربایجان گسترده‌تر از سالهای قبل برگزار شده است؛ به طوری که مردم علاوه بر تجمع در مساجد؛ در شهرک نارداران، خیابان شهدای باکو، مقابل سفارت رژیم صهیونیستی در باکو، قبرستان شهدای باکو و برخی مکان‌های دیگر و همچنین در اکثر شهرهای این جمهوری به راهپیمایی پرداخته و خواستار آزادی قدس شریف می‌شوند.
عید فطر نیز در نزد مردم مسلمان جمهوری آذربایجان از بزرگترین اعیاد محسوب می‌شود و طی چند سال گذشته دولت باکو با فشار گروه‌های اسلامی دو روز را به مناسبت عید فطر تعطیل اعلام کرده است. در این روز مسلمانان آذربایجان به دیدار هم می‌روند و در اکثر زیارتگاه‌ها و اماکن مذهبی سفره‌های احسان گسترده می‌شود.