خبرگزاری مهر – گروه سلامت: اختلالات روانی در کودکان و نوجوانان ایران به مرز هشدار رسیده است. بر اساس نتایج طرح ملی بررسی سلامت روان، حدود ۲۲ درصد از افراد ۶ تا ۱۸ سال کشور به نوعی از اختلالات روانی یا رفتاری دچار هستند. این مطالعه از سال ۱۳۹۶ در سطح کشور آغاز شد و با مشارکت ۲۵۰ روانشناس آموزشدیده به صورت میدانی اجرا شده است.
پروژهای که با عنوان «سرمایه زندگی ما» در سال ۱۳۸۵ کلید خورد، پس از مطالعات مقدماتی، از سال ۱۳۹۶ بهطور رسمی و سراسری وارد فاز اجرایی شد. نمونهگیری از جمعیت شهری و روستایی به شکل تصادفی انجام شد و دادهها با استفاده از پرسشنامههای استاندارد روانشناسی، در منازل توسط روانشناسان زن و مرد جمعآوری شد. دادهها بهصورت آنلاین و لحظهای از طریق سیمکارت به سرور مرکزی در تهران منتقل میشدند که امکان نظارت و کنترل دقیق بر روند اجرا را فراهم ساخت.
در همین راستا خبرنگار مهر با محمدرضا محمدی فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان و رئیس مرکز تحقیقات روانپزشکی گفتگویی داشته است.
شیوع اختلالات روانی کودکان و نوجوانان ایرانی چقدر است؟
محمدی: شایعترین اختلال روانی در میان کودکان و نوجوانان ایرانی، اختلالات اضطرابی با شیوع ۱۰ درصد است. پس از آن، اختلالات رفتاری با ۸.۳ درصد و اختلالات خلقی با حدود ۳ درصد قرار دارند. کمترین شیوع مربوط به اختلالات خوردن با ۰.۱ درصد و سایر اختلالات نادر با ۰.۲ درصد گزارش شده است.
در بررسیهای جنسیتی نیز مشخص شد که اختلالات خوردن در دختران بیشتر از پسران دیده میشود. همچنین در خانوادههایی که یکی از والدین، بهویژه مادر، مبتلا به اختلال روانی است، احتمال بروز اختلالات روانپزشکی در فرزندان بهطور معناداری افزایش یافته است.
دستاوردهای علمی طرح ملی اختلالات روانی کودکان چه بوده است؟
محمدی: این طرح ملی به انتشار بیش از ۵۰ مقاله علمی انگلیسی در نشریات بینالمللی و ۲۰ مقاله فارسی در مجلات دانشگاههای علوم پزشکی منجر شده است. این پژوهشها، ارتباط میان سلامت روان کودکان با سبک زندگی و سرمایه اجتماعی خانواده را مورد بررسی قرار دادهاند.
در این مطالعات، فاکتورهایی مانند تغذیه، فعالیت بدنی، سلامت روان، بهداشت فردی و اجتماعی، و پیشگیری از حوادث خانگی، از عوامل کلیدی در بروز یا پیشگیری از اختلالات روانی کودکان و نوجوانان معرفی شدهاند.
نقش سرمایه اجتماعی در سلامت روان کودکان چیست؟
محمدی: سرمایه اجتماعی خانوادهها یکی از محورهای کلیدی این مطالعه بوده است. هفت شاخص شامل روابط بینفردی زوجین، روابط خانوادگی، مشارکت در خانواده، نظام ارزشی، درک متقابل، سطح اعتماد و میزان تعهد، در این ارزیابی بررسی شد.
در مناطق مرزی مانند سیستان و بلوچستان، کردستان و آذربایجان، سرمایه اجتماعی خانوادهها در مقایسه با کلانشهرهایی مانند تهران و البرز در سطح بالاتری قرار دارد. این موضوع با افزایش اعتماد اجتماعی و انسجام خانوادگی در این مناطق مرتبط است.
آیا اختلالات روانی در کودکان ایرانی در حال افزایش است؟
محمدی: بر اساس بررسیهای انجامشده در سالهای اخیر، نرخ اختلالات روانی در میان کودکان و نوجوانان بهطور نگرانکنندهای رو به افزایش است. علت اصلی این روند استفاده بیرویه از موبایل، اینترنت و شبکههای اجتماعی، و همچنین دسترسی بدون نظارت به محتوای نامناسب است.
اعتیاد به فضای مجازی در کودکان، تهدیدی جدی برای سلامت روانی نسل آینده است. اعتیاد دیجیتال میتواند منجر به بروز اختلالاتی نظیر اضطراب، افسردگی، دوقطبی، و حتی کاهش تمرکز تحصیلی شود.
آثار اعتیاد به فضای مجازی بر سلامت روان کودکان چیست؟
محمدی: در بسیاری از موارد، کودکان بدون نظارت والدین به محتوایی شامل مصرف دخانیات، مشروبات الکلی، روابط جنسی و حتی پورنوگرافی دسترسی دارند. این محتواها نهتنها سلامت روانی را تهدید میکنند، بلکه موجب بروز اعتیاد رفتاری میشوند که تأثیرات آن از اعتیاد به مواد مخدر سنتی نیز مخربتر است.
اختلالاتی مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال اضطراب جدایی، افسردگی، بیشفعالی و نقص توجه (ADHD)، اختلال دوقطبی، اختلالات خوردن، روانپریشی و اختلال جسمانیسازی، از جمله مهمترین بیماریهای روانی گزارششده در میان کودکان و نوجوانان ایرانی هستند.
راهکارهای کاهش وابستگی فرزندان به موبایل چیست؟
محمدی: از دادن موبایل شخصی به کودکان خودداری شود. استفاده محدود و کنترلشده از موبایل والدین، نظارت دقیق بر محتوای دریافتی، و مراجعه به روانشناس کودک در صورت مشاهده نشانههای اضطراب یا تغییرات رفتاری، از جمله راهکارهای پیشگیرانه معرفی شدهاند.
همچنین حذف کامل فضای مجازی برای کودکان غیرممکن است. اما میتوان با ارائه محتوای آموزشی و سرگرمکننده مناسب، محدودسازی دسترسی سنی، و آموزش والدین برای نظارت هوشمندانه، آسیبها را کاهش داد. سیاستگذاری منسجم برای تنظیمگری فضای مجازی در کشور امری ضروری است.
تفاوت کودک بیشفعال با کودک پرتحرک چیست؟
محمدی: بسیاری از والدین رفتارهای پرتحرک طبیعی کودکان را با اختلال بیشفعالی اشتباه میگیرند. دکتر محمدی تأکید میکند که تنها در صورت بروز نشانههایی چون افت تحصیلی مزمن، ناتوانی در تمرکز و کنترل رفتار، میتوان به وجود اختلال ADHD مشکوک شد و با تشخیص تخصصی نسبت به درمان اقدام کرد.
چه تعداد از مردم ایران دچار اختلال روانی هستند؟
در نخستین طرح ملی شیوعشناسی اختلالات روانی (۱۳۸۵)، حدود ۱۷ درصد جمعیت بزرگسال کشور مبتلا به نوعی اختلال روانی بودند. در مطالعات جدید، این رقم به ۲۷ درصد افزایش یافته است؛ بهعبارتی، از هر ۴ نفر یک نفر با اختلال روانی مواجه است.
اختلالات روانی در زنان، ساکنان مناطق شهری، بیکاران، زنان خانهدار و افراد طلاقگرفته بیشترین شیوع را دارد. افزایش نرخ این اختلالات، زنگ خطر مهمی برای سلامت روان جامعه است و نیازمند تدوین برنامههای جامع آموزشی، درمانی و نظارتی در سطح ملی است.