خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، مریم سالاری اکبرآبادی: زعفران، این طلای سرخ خراسان، نه‌تنها نماد فرهنگی و اقتصادی ایران بلکه سرمایه‌ای جهانی برای توسعه پایدار کشاورزی در شرق کشور است. با این حال، آنچه امروز به‌عنوان یکی از چالش‌های اصلی پیش‌روی این صنعت مطرح می‌شود، نبود زنجیره تولید منسجم و پیوسته از مزرعه تا بازار جهانی است؛ زنجیره‌ای که بتواند ارزش واقعی زعفران ایرانی را حفظ و به‌صورت اقتصادی، تجاری و فناورانه تثبیت کند.
در سال‌های اخیر، با وجود حمایت‌ها و تلاش‌های متعدد برای افزایش تولید، بسیاری از فعالان حوزه زعفران، از جمله مدیران ارشد جهاد کشاورزی، تأکید دارند که خروجی سیاست‌ها باید بر تقویت زنجیره ارزش و تکمیل چرخه اقتصادی این محصول تمرکز یابد. این زنجیره اگر به‌درستی طراحی شود، توانایی تبدیل زعفران از کالای خام به برند فاخر جهانی را دارد.
استان خراسان رضوی، با سهم ۹۲ درصدی از سطح زیر کشت زعفران کشور، بستر اصلی تحول در این بخش محسوب می‌شود. مناطقی چون تربت‌حیدریه و گناباد نه‌تنها مراکز تولید هستند، بلکه با ظرفیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی خود می‌توانند الگویی برای سایر استان‌ها در تشکیل زنجیره واحد «زعفران ایران» باشند.
ضرورت ایجاد برندی ملی و بین‌المللی برای زعفران ایرانی از همین نقطه آغاز می‌شود؛ محصولی با کیفیت ممتاز جهانی، اما فاقد سازوکار پایدار در بازاریابی، فرآوری و صادرات. تشکیل این برند تنها هنگامی معنا می‌یابد که تمام اجزای زنجیره تولید تا فروش در مسیر هم‌افزایی و مدیریت واحد سازمان‌دهی شوند.
امروز بیش از هر زمان دیگر، به تبیین و اجرای برنامه‌ای جامع برای تکمیل زنجیره تولید زعفران نیاز داریم؛ برنامه‌ای که با همکاری دولت، بخش خصوصی و خود زعفران‌کاران، بتواند ارزش زحمات کشاورزان را از خاک مزرعه تا تجارت بین‌المللی حفظ کند و طلای سرخ خراسان را به جایگاه واقعی خود در جهان برساند.
ضرورت تکمیل زنجیره تولید زعفران
مجید جعفری، مدیرکل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ضرورت تکمیل زنجیره تولید زعفران اظهار کرد: با وجود حمایت‌های صورت‌گرفته در فرایند تولید، هنوز زنجیره تولید زعفران در استان به معنای واقعی شکل نگرفته است. درخواست ما این است که خروجی این همایش بر تقویت زنجیره ارزش و زنجیره اقتصادی زعفران متمرکز باشد. ما نیازمند ایجاد یک زنجیره واحد و مشترک در سطح استان هستیم تا بتوانیم زعفران را از مزرعه تا بازار جهانی با یک سازوکار منسجم مدیریت کنیم.
مدیرکل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی ادامه داد: در این مسیر، ایجاد یک برند ملی و جهانی مشترک برای زعفران ایران ضروری است. محصولی که تولید می‌کنیم باید دارای شناسنامه تولید، استاندارد و قابل ردیابی باشد. از همه فعالان این حوزه درخواست دارم که در تکمیل این زنجیره و ایجاد برند واحد ما را یاری کنند.
وی با اشاره به اینکه استان خراسان رضوی با داشتن ۹۶ هزار هکتار مزارع زعفران، معادل ۹۲ درصد مجموع سطح زیر کشت زعفران کشور، از جایگاه ویژه‌ای در تولید زعفران و صنایع وابسته برخوردار است، تأکید کرد: در صورت توجه به زنجیره تولید، گام‌های مهمی برای رونق اقتصادی این بخش برداشته خواهد شد.
جعفری اظهار کرد: شهرستان گناباد با ۳۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت زعفران و پنج هزار خانواده و بهره‌بردار فعال در زمینه کشت و برداشت زعفران، یکی از مناطق مستعد تولید زعفران در استان خراسان رضوی به شمار می‌رود.
شهرستان تربت‌حیدریه؛ نگین جهانی زعفران با ۵۰ درصد سهم تولید ایران و جهان
علیرضا قادری، معاون مدیرکل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: این شهرستان با ۹۴۰۰ هکتار سطح زیر کشت، حدود ۵۰ درصد از زعفران ایران و جهان را تولید می‌کند. این در حالی است که ایران بیش از ۹۴ درصد زعفران جهان را تأمین می‌کند.
معاون مدیرکل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی افزود: فرهنگ‌سازی و نهادینه کردن مصرف زعفران، انتقال یافته‌های علمی-تحقیقاتی و دانش بومی و همچنین توسعه «آگروتوریسم» یا گردشگری کشاورزی در مزارع زعفران محقق می‌شود.
وی بیان کرد: تربت‌حیدریه خاستگاه اصلی زعفران است و محصول تولیدی این منطقه از نظر ماده مؤثر، عطر و رنگ از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است.
قادری گفت: در حالی که میانگین برداشت زعفران در منطقه ۴ کیلوگرم در هکتار است، یک مزرعه الگویی در شهرستان به بازدهی ۲۸ کیلوگرم در هکتار دست یافته است.
معاون مدیرکل جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی با اشاره به جایگاه انحصاری زعفران به عنوان کالایی استراتژیک در کشور، اظهار کرد: از سال ۹۹، نگاه ویژه‌ای به صنعت زعفران شده و با همکاری نماینده مجلس، وزارت جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مربوطه، تلاش شده تا قیمت این محصول به ارزش واقعی و قیمت جهانی نزدیک شود تا دسترنج کشاورزان زحمتکش این منطقه به عایدی واقعی برسد.
وی افزود: همزمان با تلاش برای اصلاح قیمت، افزایش بهره‌وری مزارع زعفران نیز از اولویت‌های اصلی این حوزه بوده و مزارع الگویی مانند مزرعه گرگانی نشان می‌دهد که پتانسیل افزایش ۷ برابری تولید در منطقه وجود دارد.
افزایش بهره‌وری با تغییر الگوی کشت امکان پذیر است
حسین شعبانی، رئیس دفتر نماینده مردم تربت‌حیدریه در گفتگو با خبرنگار مهر افزایش بهره‌وری با تغییر الگوی کشت امکان پذیر است.
حسین شعبانی، رئیس دفتر نماینده مردم تربت‌حیدریه گفت: در حالی که میانگین برداشت زعفران در منطقه ۴ کیلوگرم در هکتار است، یک مزرعه الگویی در شهرستان به بازدهی ۲۸ کیلوگرم در هکتار دست یافته است.
وی با اشاره به جایگاه انحصاری زعفران به عنوان کالایی استراتژیک در کشور، اظهار کرد: از سال ۹۹، نگاه ویژه‌ای به صنعت زعفران شده و با همکاری نماینده مجلس، وزارت جهاد کشاورزی و سایر نهادهای مربوطه، تلاش شده تا قیمت این محصول به ارزش واقعی و قیمت جهانی نزدیک شود تا دسترنج کشاورزان زحمتکش این منطقه به عایدی واقعی برسد.
شعبانی تاکید کرد: همزمان با تلاش برای اصلاح قیمت، افزایش بهره‌وری مزارع زعفران نیز از اولویت‌های اصلی این حوزه بوده و مزارع الگویی مانند مزرعه گرگانی نشان می‌دهد که پتانسیل افزایش ۷ برابری تولید در منطقه وجود دارد.
در ادامه علی گرگانی، یکی از کشاورزان که ۱۷ هکتار سطح زیر کشت گل زعفران دارد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: بنابر آزمایش‌های انجام شده کیفیت زعفران تربت حیدریه بالا است به طوری که زعفران ما را از مشهد خریداری و به علت طعم و رنگ منحصر به فرد با زعفران خود مخلوط می‌کنند.
زعفران کار تربت حیدریه بیان کرد: با وجود کیفیت بالا اما آنطور که باید و شاید زعفران ما جا نیفتاده و بر همین اساس در زمینه بازاریابی با مشکلاتی مواجه هستیم، متأسفانه بسیاری از مردم از خاصیت‌های زعفران اطلاع چندانی ندارند و تصورشان این است که کاربرد زعفران تنها به رنگ آن مربوط است.
وی که چند سال به عنوان برترین زعفران‌کار استان انتخاب شده است، افزود: نکته‌ای که باید مورد توجه کشاورزان و دولت قرار بگیرد درآمد زعفران در هر هکتار است، چنانکه محصول دهی زعفران در هر هکتار ۴ کیلو است که سود قابل توجهی ندارد. بازاریابی معضل جدی زعفران کاران است.
گرگانی با اشاره به اینکه متأسفانه زعفران کاران تربتی با مشکل فروش زعفران مواجه هستند، گفت: بازاریابی معضل جدی زعفران کاران است و این موجب شده در این میان دلالان و واسطه‌ها سودی به جیب بزنند، همیشه دلال سود اول را از آن خود کرده است.
این کشاورز ادامه داد: چالش دیگر اینکه پیاز خوب به دستمان نمی‌رسد و سازمان و نهاد مشخصی از زعفران کاران حمایت نمی‌کند وی اما به مشکل وجود خاک در پیاز زعفران اشاره و اظهار کرد: علاوه بر موانع پیش روی پیاز مرغوب به دست ما نمی‌رسد، من کشاورز می‌شناسم که زمین دارد اما پیاز سالم، مرغوب و بدون خاک را برای کشت زعفران در اختیار ندارد.
وی از کاهش ۵۰ درصدی برداشت نسبت به سال گذشته خبر داد و گفت: ما نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد برداشت داریم در صورتی که برای هر هکتار زمین یک تانکر آب خریداری شده که قیمت هر تانکر ۱۰۰ میلیون تومان است و برای ۱۷ هکتار فقط یک میلیارد و۷۰۰ میلیون هزینه آب علاوه بر هزینه کارگر، پاک کردن گل و… است.
ضرورت تکمیل زنجیره تولید زعفران خراسان رضوی
ضرورت تکمیل زنجیره تولید زعفران خراسان رضوی، به مثابه یک مطالبه ملی و اقتصادی، امروز در نقطه‌ای حساس از مسیر توسعه کشور قرار گرفته است. اگر این زنجیره تکمیل شود، تحول بنیادینی در ساختار کشاورزی و صادرات ایران رخ خواهد داد و زعفران دیگر نه به‌صورت خام‌فروشی، بلکه با ارزش‌افزوده بالا و برند ایرانی به بازار جهانی عرضه خواهد شد.
در گام نخست، باید زیرساخت‌های تولید، فرآوری، استانداردسازی و بسته‌بندی با نگاه علمی و فناورانه بازتعریف شوند تا محصول نهایی از شناسنامه تولید تا قابلیت ردیابی، کیفیت و سلامت تضمین‌شده برخوردار شود. این امر بدون هم‌افزایی فعالان محلی، کشاورزان، نهادهای دولتی و شرکت‌های خصوصی امکان‌پذیر نخواهد بود.
از سوی دیگر، ایجاد بازارهای تخصصی و پلتفرم‌های صادرات مستقیم با محوریت برند واحد «زعفران ایران» می‌تواند نقش اصلی را در حذف دلالان و ارتقای سهم کشاورزان در زنجیره ارزش ایفا کند. تربت‌حیدریه، گناباد و دیگر مناطق خراسان رضوی می‌توانند قطب‌های منطقه‌ای این انقلاب اقتصادی باشند.
توجه به تغییر الگوی کشت، اصلاح نظام قیمت‌گذاری و ارتقای بهره‌وری از طریق مزرعه‌های الگویی باید در رأس برنامه‌ها قرار گیرد، چراکه پتانسیلی چند برابری برای افزایش درآمد و اشتغال روستایی وجود دارد.
آینده صنعت زعفران به میزان عزم ملی ما برای تبدیل این سرمایه تاریخی به یک نظام اقتصادی هوشمند وابسته است. اگر زنجیره تولید کامل شود، زعفران نه‌تنها نماد خراسان بلکه پرچم عزت اقتصادی ایران خواهد بود؛ پرچمی که با رویکرد دانش‌بنیان، مدیریت جهادی و انسجام ملی باید تبیین و برافراشته شود.