خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها: جامعه عشایری استان ایلام با تکیه بر دانش بومی و توانمندی‌های دیرین خود سال‌هاست که موتور محرکه‌ای قدرتمند در عرصه اقتصاد مقاومتی و تولید محصولات راهبردی دامی به شمار می‌رود؛ مردمانی که با سبک زندگی مبتنی بر کوچ و تولید سنتی توانسته‌اند بخش قابل توجهی از نیاز تغذیه‌ای استان را پاسخ داده و در سکوت رسانه‌ای، سهمی مؤثر در امنیت غذایی کشور ایفا کنند.
تولید سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تُن فرآورده‌های دامی توسط این قشر زحمتکش در استان، نه‌تنها نقش پررنگی در خودکفایی و پایداری غذایی دارد، بلکه موقعیت ایلام را به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی دامپروری مولد تثبیت کرده است؛ ظرفیتی که نه حاصل سرمایه‌گذاری‌های کلان، بلکه نتیجه پیوند عمیق با طبیعت و استمرار تجربه نسل‌هاست و با کمترین امکانات و بیشترین تلاش ادامه یافته است.
با این حال، جامعه عشایری ایلام به رغم نقش حیاتی که در تأمین گوشت قرمز استان و ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی گسترده‌ای که دارد، با مجموعه‌ای از مشکلات زیرساختی دست‌وپنجه نرم می‌کند که استمرار تولید را با چالش‌های جدی مواجه کرده؛ از جمله این مشکلات می‌توان به مسیرهای ارتباطی که در بسیاری از مناطق ناایمن و صعب‌العبور باقی مانده‌اند، نبود جاده‌های استاندارد که جابه‌جایی دام و خانوار را با خطر و هزینه بالا همراه کرده، پوشش ناپایدار برق در مناطق ییلاقی و قشلاقی که خانوارها را برای تأمین انرژی با دشواری‌های مداوم روبه‌رو ساخته و کمبود مراکز درمانی و آموزشی که سلامت و آموزش کودکان عشایری را در معرض تهدید قرار داده اشاره کرد که در مجموع این کمبودها نه‌تنها معیشت خانوارها را تحت فشار قرار داده، بلکه پایداری زنجیره تولید را نیز با خطر مواجه کرده است.
لذا توجه ویژه دستگاه‌های اجرایی به ارتقای خدمات زیربنایی از جمله احداث جاده‌های استاندارد و تأمین مطمئن انرژی و ایجاد مراکز درمانی و آموزشی و رفع کامل مشکلات معیشتی این تولیدکنندگان شریف یک ضرورت انکارناپذیر به شمار می‌رود؛ چرا که رسیدگی به این نیازها منجر به شکوفایی کامل پتانسیل اقتصادی عشایر خواهد شد و استمرار مؤثر نقش آنان در رونق تولید کشور را نیز تضمین خواهد کرد.
لزوم رفع مشکلات عشایر ایلام
کارشناس امور عشایر در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: عشایر استان ایلام گنجینه‌ای بی‌بدیل از ظرفیت‌های تولیدی محسوب می‌شوند که اقتصاد منطقه وابسته به مراتع بکر و دانش بومی دیرین آن‌ها در دامپروری است؛ توانایی این جامعه در تولید محصولات پروتئینی با کیفیت بالا از جمله گوشت قرمز و فرآورده‌های لبنی مرغوب، موقعیت استراتژیک ایلام در مسیر ترانزیت کشاورزی و دامپروری غرب کشور را تقویت می‌کند.
میترا لارتی افزود: همچنین حفظ سنت‌های اصیل فرهنگی و صنایع دستی مبتنی بر پشم و پوست، پتانسیل قوی برای جذب گردشگری فرهنگی و توسعه صنایع تبدیلی کوچک فراهم می‌آورد که همه این‌ها زیربنای توسعه اقتصادی منطقه محسوب می‌شود.
وی تصریح کرد: با این حال این پتانسیل‌ها زیر سایه چالش‌های ساختاری متعددی هستند که از جمله مهم‌ترین آنان می‌توان به نبود جاده‌های استاندارد و ایمن در مسیرهای کوچ، فرسودگی و از بین رفتن ایل‌راه‌ها در فصول مختلف سال، پوشش ناپایدار برق در مناطق ییلاقی و قشلاقی، کمبود مراکز درمانی و بهداشتی در مناطق عشایری و کمبود علوفه اشاره کرد.
وی افزود: در صورت تداوم مشکلات زیرساختی جامعه عشایری با کاهش تولید، مهاجرت اجباری و افت کیفیت زندگی مواجه خواهد شد؛ اما در صورت رفع این چالش‌ها ظرفیت‌های عشایری می‌تواند در مسیر توسعه پایدار و تقویت اقتصاد محلی نقش‌آفرینی مؤثر داشته باشد.
این کارشناس ادامه داد: در این راستا مسئولان استانی و کشوری می‌بایست برای رفع مشکلات جامعه عشایری با اولویت‌بخشی به مناطق کوچ‌نشین نسبت به بهسازی مسیرهای ارتباطی، تأمین پایدار انرژی و ایجاد مراکز درمانی و آموزشی اقدام کنند؛ همچنین هم‌زمان با تقویت تعاونی‌های عشایری و تسهیل دسترسی به خدمات دامپزشکی و بازار فروش زمینه‌ای فراهم سازند تا تولیدکنندگان بتوانند با امنیت بیشتر و انگیزه بالاتر به فعالیت خود ادامه دهند.
میزان تولیدات عشایر استان ایلام
مدیر کل امور عشایری استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر جایگاه راهبردی جامعه عشایری در اقتصاد کشور، اظهار داشت: عشایر ایلام سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن انواع محصولات دامی شامل گوشت، شیر، کره، پشم و لبنیات فرآوری‌شده تولید می‌کنند که مجموع ارزش اقتصادی این محصولات به حدود ۷ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
فرشاد یاسمی عنوان کرد: این میزان، حدود ۶۵ درصد از گوشت قرمز مصرفی استان را تأمین می‌کند و ایلام را در زمره استان‌های شاخص کشور در تولید گوشت سالم و ارگانیک قرار داده است.
وی افزود: جمعیت عشایری ایلام به‌طور مستقیم و غیرمستقیم حدود ۱۱ درصد جمعیت استان، یعنی قریب به ۶۰ هزار نفر را شامل می‌شود و این جامعه مولد با دارا بودن بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار رأس دام نقش جدی در تأمین گوشت قرمز و لبنیات استان دارد، با این حال خشکسالی امسال موجب کاهش علوفه طبیعی و افزایش هزینه‌های دامداری شده است.
یاسمی با اشاره به ابعاد اجتماعی و زیست‌محیطی کوچ‌نشینی گفت: عشایر نه‌تنها در تولید، بلکه در صیانت از مراتع، حفاظت از منابع طبیعی و تنوع زیستی زاگرس نقش بی‌بدیلی دارند. حضور آنان در ارتفاعات جنوبی زاگرس موجب پایداری اکولوژیک، جلوگیری از فرسایش خاک و استمرار چرخه طبیعی رویش گیاهان مرتعی شده است.
کوچ سالانه ۲ خانوار عشایری به استان ایلام
وی اضافه کرد. عشایر ایلام نگهبانان خاموش مرزهای طبیعی کشور هستند که با بهره‌برداری اصولی از منابع، امنیت زیست‌بوم را تضمین می‌کنند.
مدیرکل امور عشایری استان با اشاره به کوچ سالانه حدود دو هزار خانوار عشایری از استان‌های همدان، کرمانشاه، لرستان و خوزستان به مناطق ییلاقی ایلام تصریح کرد: این کوچ گسترده در بازه زمانی فصل پاییز و بهار انجام می‌شود و مسیر آن از مهران، دهلران و دشت عباس تا دامنه‌های جنوبی زاگرس امتداد دارد.
وی گفت: مدیریت ایمن این جابجایی بزرگ نیازمند هماهنگی مستمر میان بیش از ۱۰ دستگاه اجرایی است تا خدمات به‌موقع تأمین علوفه، آب، دامپزشکی و اسکان فصلی انجام شود.
وی افزود: در حال حاضر پلیس راهور، شهرداری‌ها، بسیج عشایری، منابع طبیعی، امور آب و بخشداری‌هابه‌صورت فعال در برنامه‌های مربوط به کوچ مشارکت دارند؛ این هماهنگی منجر به کاهش حوادث جاده‌ای، سلامت بیشتر دام‌ها و افزایش بهره‌وری اقتصادی در پایان فصل کوچ شده است.
یاسمی اظهار کرد: استان ایلام امسال میزبان حدود ۱۱ هزار نفر عشایر مهمان در قالب دو هزار و ۱۰۰ خانوار است که با خود نزدیک به ۳۰۰ هزار رأس دام وارد مناطق گرمسیری استان می‌شوند.
مدیرکل امور عشایری استان خاطرنشان کرد: اجرای طرح‌های ساماندهی دام، بیمه دام و عشایر، ایجاد مراکز خدمات فنی و دامپزشکی سیار، و توسعه سردخانه‌های محلی از جمله اقداماتی است که موجب افزایش ماندگاری خانوارهای عشایری در مناطق ییلاقی شده است.
وی گفت: این حمایت‌ها باعث شده نرخ مهاجرت ناخواسته در میان عشایر در سه سال اخیر بیش از ۳۰ درصد کاهشیابد و دامداران جوان با انگیزه بیشتر به فعالیت ادامه دهند.
یاسمی هدف نهایی توسعه این بخش را حفاظت از سنت‌های اصیل کوچ‌نشینی، افزایش بهره‌وری اقتصادی، و مشارکت فعال نسل جوان عشایر در نسل جدید دامداری هوشمند عنوان کرد و افزود: طرح‌هایی برای تجهیز دامداران عشایری به سامانه‌های ردیابی، شناسنامه الکترونیکی دام، و آموزش بازاریابی دیجیتال در دست اجراست تا پیوند میان سنت و فناوری تحقق یابد.
وی در پایان با اشاره به چشم‌انداز آینده گفت: با تداوم حمایت‌های بین‌بخشی و اجرای برنامه‌های اقتصاد مقاومتی، جامعه عشایری ایلام می‌تواند به یکی از الگوهای ملی در تولید پایدار و حفاظت از سرزمین زاگرس تبدیل شود؛ الگویی که نه‌تنها غذای مردم را تأمین می‌کند، بلکه روح اصیل تلاش و خوداتکایی ایرانی را زنده نگه می‌دارد.
مدیرکل امور عشایری هدف از توسعه این بخش را حفاظت از سنت‌های اصیل کوچ‌نشینی، ارتقای بهره‌وری اقتصادی، صیانت از منابع طبیعی و ایجاد انگیزه در نسل جوان عشایر عنوان کرد و ابراز امیدواری کرد: با استمرار حمایت‌های بین‌بخشی ظرفیت‌های نهفته این جامعه در مسیر توسعه پایدار و اقتصاد مقاومتی بیش از پیش فعال شود.
جامعه عشایری ایلام با تولید گسترده محصولات دامی، نقش کلیدی در امنیت غذایی و اقتصاد منطقه‌ای دارد اما پراکندگی جغرافیایی، ضعف زیرساخت‌ها و محدودیت خدمات، چالش‌های جدی ایجاد کرده که با حمایت هدفمند و توسعه خدمات می‌توان ظرفیت‌های این قشر را در مسیر توسعه پایدار فعال کرد.