افسردگی فصلی، نتیجه برهم‌خوردن ساعت زیستی مغز، عدم تعادل هورمونی و کاهش نور خورشید است | ایران مدلبز

مدیر مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با اشاره به افزایش موارد افسردگی فصلی در ماه‌های سرد سال گفت: این اختلال تنها نوسان خلقی ناشی از تغییر فصل نیست، بلکه نتیجه برهم‌خوردن ساعت زیستی مغز، عدم تعادل هورمونی و کاهش نور خورشید است که می‌تواند به افت انرژی، کاهش تمرکز و احساس ناامیدی منجر شود.

دکتر حمیده صمدی، در گفتگو با وب دا، ضمن بیان این نکته که افسردگی فصلی زمستانی (SAD) تنها احساس ناخوشی ناشی از فصل سرد نیست و بلکه از برهم‌کنش پیچیده عوامل عصبی، هورمونی، شناختی و رفتاری ناشی می‌شود افزود: اختلال فوق در اثر کاهش نور طبیعی، تغییرات زیستی مغز و الگوهای منفی فکری در فصل زمستان بروز می‌کند و می‌تواند عملکرد روزانه و خلق‌وخو را به طور قابل توجهی تحت‌تأثیر قرار دهد. وی در همین ارتباط اضافه کرد: مغز انسان دارای ساعت مرکزی در هیپوتالاموس است که با نور خورشید تنظیم می‌شود و چرخه خواب، بیداری و فعالیت هورمون‌ها را کنترل می‌کند، لذا کوتاه شدن روزها، ضعف نور طبیعی و ناهماهنگی زمان روشنایی در زمستان موجب اختلال در این ساعت زیستی و پیامدهایی مانند گیجی ذهنی، بی‌انرژی بودن، اختلال خواب و کاهش انگیزه می‌شود.

مدیر مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به تاثیرات ملاتونین در میزان خواب افراد نیز گفت: ملاتونین هورمونی است که شب‌ها ترشح شده و به بدن پیام زمان خواب می‌دهد و در زمستان به علت طولانی‌تر شدن تاریکی، ترشح این هورمون بیش از حد صورت می‌گیرد و حتی در طول روز هم بالا می‌ماند و این وضعیت باعث خواب‌آلودگی روزانه، کندی ذهنی، احساس کرختی و کاهش تمرکز می‌شود.

وی افزود: نور خورشید نقش مستقیمی در فعال‌سازی سروتونین ـ ماده شیمیایی تنظیم‌کننده خلق و انگیزه ـ دارد و کاهش نور زمستانی میزان سروتونین و کارایی گیرنده‌های آن را کاهش می‌دهد و منجر به غمگینی، ناامیدی و از دست رفتن لذت از فعالیت‌های روزمره می‌گردد.

دکتر صمدی این نکته را نیز یادآور شد که افراد مبتلا به افسردگی فصلی زمستانی، فصل سرد را تهدیدآمیز تفسیر می‌کنند و چشم‌انداز آینده را تاریک می‌بینند. لذا افکاری نظیر «این فصل تمامی ندارد» یا «تا بهار هیچ‌چیز بهتر نمی‌شود» موجب تداوم خلق منفی و کاهش فعالیت رفتاری خواهد شد.

مدیر مرکز مشاوره دانشگاه خاطرنشان کرد: سرما و تاریکی سبب کاهش بیرون‌رفت و فعالیت می‌شود و این کاهش فعالیت موجب افت خلق و در نهایت اجتناب بیشتر فرد از تعامل و تحرک شده، چرخه افسردگی را پایدار می‌کند. همچنین بر اساس فرضیه‌های تطبیقی، در گذشته کاهش فعالیت در زمستان نوعی سازگاری زیستی برای صرفه‌جویی در انرژی بوده است، اما در دنیای امروز این الگو با سبک زندگی فعال ناسازگار است و به صورت افسردگی بروز می‌کند.

به گفته مدیر مرکز مشاوره دانشگاه علوم پزشکی مشهد، همه افراد در برابر SAD آسیب‌پذیر نیستند و سابقه افسردگی، حساسیت به نور، سبک فکری منفی، زندگی در مناطق کم‌نور و کمبود حمایت اجتماعی از عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا هستند.

راهکارهای درمان مؤثر افسردگی

دکتر صمدی، در ادامه نوردرمانی را یکی از درمان‌های پایه افسردگی فصلی معرفی و اضافه کرد: استفاده روزانه از نور مصنوعی قوی در صبح‌ها باعث تنظیم ساعت زیستی و بهبود خلق‌ می‌شود و طی دو تا سه هفته اثر خود را نشان می‌دهد.

وی همچنین درمان شناختی–رفتاری ویژه SAD (CBT-SAD) را مؤثرترین روش پایدار دانست که با اصلاح افکار منفی و افزایش فعالیت‌های لذت‌بخش همراه است.

این متخصص حوزه روانشناسی یادآور شد:  فعالیت بدنی منظم، برنامه خواب ثابت، قرار گرفتن در نور روز و حفظ روابط اجتماعی از جمله راهکارهای رفتاری مکمل هستند و در موارد متوسط تا شدید، دارودرمانی با ضدافسردگی‌ها (مانند SSRIها) صرفاً تحت نظر پزشک توصیه می‌شود و علاوه بر آن، تمرین‌های ذهن‌آگاهی، آرام‌سازی و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند.

دکتر صمدی تأکید کرد: ترکیب سه رویکرد اصلی یعنی نوردرمانی، روان‌درمانی و تغییر سبک زندگی مؤثرترین راه در کنترل افسردگی فصلی زمستانی است.