خبرگزاری مهر، گروه استانها: یلدا، طولانیترین شب سال، یکی از سنتهای دیرینه ایرانی است که در گوشه گوشه کشور با شور و اشتیاق برگزار میشود.
در گیلان نیز این شب جایگاه ویژهای دارد و مردمان شهرها و روستاهای استان با آئینهای خاص خود این سنت کهن را گرامی میدارند. با این حال، همزمان با گذر زمان و تغییر سبک زندگی، برخی از این رسوم ساده و صمیمی با تجمل و زرق و برق همراه شده است.
اهمیت شب یلدا در فرهنگ ایرانی
از دیرباز، روزها و مناسبتهایی در تقویم ایرانیان وجود داشته که مردم برای آنها ارزش و احترام ویژهای قائل بودهاند. شب چله یا شب یلدا که آخرین شب آذرماه را شامل میشود، یکی از همین مناسبتها است. در فرهنگ ایرانی، این شب نماد امید به آینده، پیوند خانواده و گردهمایی فامیل است.
مردم گیلان، همانند سایر نقاط ایران، در این شب در کنار بزرگان فامیل جمع میشوند، سفرهای رنگین از میوه، آجیل و شیرینیهای سنتی پهن میکنند و با خواندن اشعار حافظ و شاهنامه، این سنت کهن را پاس میدارند. این آئین نشاندهنده اهمیت خانواده، احترام به بزرگان و پیوند میان نسلهاست.
میوهها و خوراکیهای محلی سفره یلدا
یکی از شاخصترین ویژگیهای سفره شب یلدا در گیلان، استفاده از میوههای محلی است. هندوانه، که به باور مردم این خطه، خوردن آن در شب یلدا باعث کاهش تشنگی در تابستان و سرما در زمستان میشود، همیشه روی سفره جایگاه ویژهای دارد.
میوه محلی دیگری که در گیلان ضروری است، «آوکونوس» یا ازگیل است. مردم این استان، ازگیل تازه را در خمرهای پر از آب و کمی نمک نگهداری میکنند تا پس از مدتی پخته و آبدار شود. این ازگیل آب کرده، با نمک و گلپر سرو میشود و در طول زمستان و بهار، یک خوراکی لذیذ و سنتی برای خانوادهها است.
رسوم ویژه تازه عروس و داماد
یکی از رسوم زیبا و دلنشین شب یلدا در گیلان، بردن «چلهای» برای تازه عروس و دامادهایی است که در همان سال نامزد یا عقد کردهاند. طبق این رسم، خانواده داماد سینی بزرگی شامل میوه، شیرینی و خوراکیهای ویژه شب چله، به همراه یک ماهی سفید تازه و تزئین سبزیجات، برای خانواده نوعروس میفرستند.
این رسم باوری دیرینه دارد: ماهی سفید نماد سلامت، برکت و فراوانی روزی و خوراکیهای سفره نشاندهنده آرزوی خوشبختی و باروری زوج جوان است متأسفانه، در سالهای اخیر، برخی خانوادهها این مراسم ساده و صمیمی را با تجمل و هزینههای گزاف همراه کردهاند، به گونهای که گاه سادگی و صفای گذشته در میان زرق و برق و تزئینات رنگارنگ گم میشود.
فال هندوانه و شعر محلی
در روستاهای شرق گیلان، یکی از رسوم جذاب شب یلدا، فال هندوانه پوست است. جوانان دمبخت برای گرفتن فال، هندوانه را به چهار قسمت تقسیم میکنند و پوست آن را به پشت سر خود میاندازند. نحوه افتادن چهار قاچ هندوانه، نشاندهنده نیت خوب یا بد فرد است و یکی از بازیهای سنتی شب یلدا محسوب میشود.
همچنین، در بسیاری از مناطق گیلان، بزرگترهای فامیل هنگام قاچ کردن هندوانه، شعر محلی میخوانند:
«امشب شب چله خانم جیر، زیر پله چاقو بزنیم، هندانه کله سر.»
این اشعار و بازیهای سنتی، علاوه بر ایجاد شور و نشاط، موجب پیوند نسلها و انتقال فرهنگ به جوانان میشود.
اگرچه تغییر سبک زندگی و تأثیر فرهنگهای خارجی، باعث شده تا برخی از جوانان کمتر به سنتهای کهن توجه کنند، اما هنوز خانوادههایی هستند که شب یلدا را با حفظ رسوم سنتی و فرهنگی برگزار میکنند.
به گفته برخی بزرگان و مادربزرگها، سادگی، صفا و دورهمی صمیمی از مهمترین ویژگیهای شب یلدا در گذشته بوده است؛ ویژگیهایی که امروزه با افزایش تجمل و هزینههای گزاف، در حال کمرنگ شدن است.
با این حال، سفرههای یلدا در گیلان همچنان نمادی از فرهنگ کهن، احترام به خانواده و پیوند میان نسلهاست و یادآور سنتهایی است که نسلهای گذشته با عشق و اعتقاد به آن پایبند بودهاند. شب یلدا در گیلان، همچنان فرصتی است برای جشن گرفتن، گرامیداشت فرهنگ ایرانی و حفظ میراثی که به آیندگان منتقل میشود.