خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: هنر آینه‌دوزی بلوچ یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های فرهنگی و هنری مردم سیستان و بلوچستان است؛ هنری که در وجود بسیاری از زنان این منطقه ریشه دارد و همچون میراثی ارزشمند، نسل به نسل از مادران به دختران منتقل شده است. این هنر نه‌تنها مهارت دستی، بلکه بخشی از هویت و فرهنگ جمعی بلوچ‌هاست که در زندگی روزمره، آئین‌ها و پوشش سنتی آنان حضوری پررنگ دارد.
آینه‌دوزی با ترکیب سوزن‌دوزی‌های اصیل و قطعات کوچک آینه، لباس‌ها و وسایل تزئینی را به صحنه‌ای از نور و زیبایی بدل می‌کند و در باورهای قدیمی، نمادی از دفع چشم‌زخم و حضور خیر بوده است. زنان بلوچ با دستان هنرمند خود، این سنت را زنده نگه داشته‌اند و آن را با نوآوری‌های تازه به عرصه پوشاک مدرن و بازارهای شهری نیز وارد کرده‌اند. آینه‌دوزی امروز نه‌تنها یک هنر تزئینی، بلکه نمایش هویت، زیبایی‌شناسی و فرهنگ نور در بلوچستان است.
عباس نورزایی، کارشناس پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی سیستان و بلوچستان، در گفت‌وگویی با خبرنگار مهر با اشاره به پیوند میان هنر آینه‌دوزی بلوچ و آینه‌کاری مذهبی در حرم‌ها و مساجد، این دو را جلوه‌هایی از یک جهان‌بینی مشترک دانست؛ جهان‌بینی نور، پاکی و کرامت.
*چه مؤلفه‌هایی باعث می‌شود آینه‌دوزی بلوچ و آینه‌کاری مذهبی هر دو بازتاب یک جهان‌بینی مشترک باشند؟
آینه‌دوزی در فرهنگ بلوچ تنها یک هنر تزئینی نیست، بلکه سنتی فلسفه‌مدار و معناگراست که از دل جهان‌بینی نور، پاکی و زیبایی زاده شده است. راز ماندگاری این هنر، تکیه‌داشتن آن بر معنایی عمیق و ریشه‌دار است؛ معنایی که موجب شده این سنت در برابر گذر زمان نه‌تنها فرسوده نشود، بلکه توان نوآوری، بازآفرینی و به‌روزرسانی را نیز حفظ کند. به گفته او، همین پیوند میان فلسفه و کاربست هنری، آینه‌دوزی بلوچ را به میراثی پایدار و زنده تبدیل کرده است.
*چه چیزی آینه‌دوزی بلوچ را به میراثی پایدار و زنده بدل کرده است؟
در آینه‌دوزی بلوچ، نور نقش اساسی دارد. آینه‌های ریز با بازتاب درخشان خود، جلوه‌ای چشم‌نواز به لباس و وسایل تزئینی می‌بخشند و در باورهای قدیمی، نقش مهمی در دفع چشم‌زخم و دور کردن نیروهای منفی ایفا می‌کردند. همین معنا سبب شده این هنر به نشانه‌ای از شادی، برکت و حضور خیر تبدیل شود. این نگاه نورمحور در معماری مذهبی نیز بازتاب یافته است؛ از آینه‌کاری حرم امامان شیعه گرفته تا برخی مساجد اهل‌سنت و تشیع در منطقه، که در آن‌ها هزاران قطعه آینه با انعکاس نور، فضایی سرشار از قدسیت و تواضع روحانی پدید می‌آورند.
*چگونه نقش نور در آینه‌دوزی بلوچ هم در باورهای سنتی و هم در معماری مذهبی بازتاب یافته است؟
از آینه‌های گرد سنتی موسوم به «چمکی» تا آینه‌های چهارگوش، ستاره‌ای، شبکه‌ای و ترکیب‌های پیچیده‌ای که همراه با سوزن‌دوزی‌های اصیل بلوچ مانند «موریکی»، «شُرَکی» و «گل‌سینه» دوخته می‌شوند، همگی نشان‌دهنده تنوع و غنای این هنر هستند.
در سال‌های اخیر، آینه‌های لوله‌ای و ملیله‌ای که در کارخانجات تخصصی تولید می‌شوند، جلوه‌ای تازه و معاصر به این هنر داده‌اند و امکان خلق طرح‌هایی بسیار ریز، براق و مدرن را فراهم کرده‌اند. این تنوع، گواهی روشن از زنده‌بودن و پویایی هنر بلوچ است.
*چه تفاوت‌هایی میان گونه‌های سنتی و معاصر آینه‌دوزی وجود دارد؟
نوآوری در آینه‌دوزی بلوچ طی سال‌های اخیر چهره‌ای تازه از این هنر پدید آورده است. ترکیب آینه‌های صنعتی ظریف با نقش‌های سنتی، تولید لباس‌های مدرن، کیف، مانتو و پوشش‌های شهری، نشان می‌دهد که این هنر همچنان به‌روز و کارآمد مانده است. همین ویژگی سبب شده بازارها و فروشگاه‌های عرضه‌کننده پوشاک بلوچی در شهرهایی چون سراوان، زاهدان و چابهار جلوه‌ای متفاوت و درخشان پیدا کنند. آمیختن رنگ‌های گرم بلوچ با انعکاس نور آینه‌ها، محیط بازار را به صحنه‌ای از هنر زنده و جاری مردم استان بدل کرده است.
*نوآوری‌های اخیر در آینه‌دوزی بلوچ چگونه توانسته‌اند این هنر را به عرصه پوشاک مدرن وارد کنند؟
آینه‌دوزی بلوچ برخلاف بسیاری از هنرهای تشریفاتی، مرز طبقاتی نمی‌شناسد. این پوشش از دیرباز میان تمامی اقشار رواج داشته و هیچ تفاوتی میان طبقه مرفه و مردم عادی در استفاده از آن وجود نداشته است.
همین مردمی‌بودن، بخش مهمی از ارزش نمادین این هنر را می‌سازد؛ هنری که نه به یک طبقه، بلکه به یک فرهنگ تعلق دارد. آینه‌دوزی برای بلوچ‌ها تنها لباس نیست؛ نمایش هویت جمعی و نشانه‌ای از زیبایی‌شناسی خاص این قوم است.
*مردمی‌بودن آینه‌دوزی بلوچ چه نقشی در تبدیل آن به نماد هویت جمعی ایفا کرده است؟
امروز در چابهار، منطقه آزاد، خیابان خیام و شریعتی زاهدان، بازارهای سرپوشیده اطراف و به‌ویژه بازار رسولی، دست‌دوزی‌های نگارین و آینه‌دوزی به یکی از اصلی‌ترین جذابیت‌های بصری شهر تبدیل شده‌اند. انبوه لباس‌ها و پارچه‌های آینه‌دوزی‌شده با درخشش ریزآینه‌ها، نور را در فضا تکثیر می‌کنند و به محیط شهری کیفیتی هنری و هویتی می‌بخشند. این حضور پررنگ در بازارها و آن شکوه نورانی در حرم‌ها و مساجد، دو چهره از یک حقیقت‌اند: فرهنگ نور در بلوچستان؛ فرهنگی که با هنر، ایمان و زندگی مردم درهم تنیده است.