هوش مصنوعی آرام اما عمیق، صنعت داروسازی را در سراسر جهان متحول کرده است. از کشف داروهای نو تا تحلیل داده‌های بالینی و حتی تولید نانوداروها، فناوری در حال بازتعریف درمان است. اما جایگاه این فناوری در صنعت داروسازی ایران کجاست؟
در گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر مهدی نریمانی، معاون گروه سرمایه‌گذاری دارویی گلرنگ، درباره فرصت‌ها، چالش‌ها و مسیر توسعه هوش مصنوعی در داروسازی ایران صحبت کردیم؛ جایی که به‌گفته او، استارتاپ‌ها می‌توانند نقشی کلیدی‌تر از دولت‌ها ایفا کنند.
فناوری‌هایی که داروسازی را از نو می‌سازند
دکتر نریمانی در توضیح روند جهانی تحول صنعت دارو گفت:
«در صنعت دارو فناوری‌های نوینی مثل یادگیری ماشین، بیوتکنولوژی، بیگ‌دیتا، نانوتکنولوژی و حتی چاپ سه‌بعدی نقش حیاتی پیدا کرده‌اند. این‌ها دیگر ابزار آینده نیستند؛ ابزار امروزند. تقریباً همه‌ی آن‌ها هم از زیرساخت‌های هوش مصنوعی در سطوح مختلف بهره‌مندند.»
به گفته‌ی او، همین فناوری‌ها باعث شده فرایند کشف دارو کوتاه‌تر، کم‌هزینه‌تر و دقیق‌تر شود؛ به‌گونه‌ای که مدل‌های مبتنی بر یادگیری ماشین حالا می‌توانند اثربخشی دارو را قبل از شروع آزمایش‌های انسانی پیش‌بینی کنند.
ایران؛ پیشرفته اما نامتوازن
در پاسخ به پرسشی درباره موقعیت ایران در مقایسه با کشورهای پیشرو، نریمانی توضیح داد:
«در ایران ترکیبی از پیشرفت نامتوازن داریم. از نظر نیروی انسانی و ظرفیت علمی، در دانشگاه‌ها و انستیتوهای تحقیقاتی وضعیت بسیار خوبی داریم. اما زیرساخت‌های اقتصادی، سیاسی و فنی هنوز عقب‌تر از نیازهای این حوزه‌اند.»
او با اشاره به آمار سرمایه‌گذاری در این بخش افزود:
«گزارش‌ها نشان می‌دهد ایران تا امروز حدود ۱۵۰ میلیون دلار در توسعه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده است. جاه‌طلبی‌هایی وجود دارد که تا سال ۲۰۳۲ در میان ۱۰ کشور برتر این حوزه قرار بگیریم، اما فاصله هنوز زیاد است.»
زیرساخت‌های گمشده؛ از تجهیزات تا قانون
دکتر نریمانی بر این باور است که توسعه هوش مصنوعی در داروسازی بدون زیرساخت‌های اساسی ممکن نیست:
«اول از همه باید روی نیروی انسانی سرمایه‌گذاری شود؛ تربیت متخصص در دانشگاه‌ها حیاتی است. دوم زیرساخت فنی و تجهیزات است که عمدتاً در کشور تولید نمی‌شود و باید وارد شود، اما تحریم‌ها محدودیت زیادی ایجاد کرده‌اند.»
او ادامه می‌دهد:
«زیرساخت‌های مالی و قانونی هم اهمیت زیادی دارند. مثل دهه گذشته که قوانین دست‌وپاگیر رشد استارتاپ‌ها را کند کرد، ممکن است در حوزه هوش مصنوعی هم با همان مشکل مواجه شویم.»
استارتاپ‌ها؛ مسیر کوتاه‌تر و اثربخش‌تر
در بخشی از گفت‌وگو، نریمانی به نقش کلیدی استارتاپ‌ها در تسریع نوآوری اشاره کرد:
«استارتاپ‌ها می‌توانند مسیر توسعه هوش مصنوعی در داروسازی را کوتاه‌تر و اثربخش‌تر کنند. تجربه نشان داده هر جا دولت کمتر دخالت کرده و بخش خصوصی میدان داشته، نوآوری سریع‌تر اتفاق افتاده است.»
به گفته‌ی او، در دنیا استارتاپ‌های متعددی روی تحلیل داده‌های دارویی، بیوانفورماتیک و ابزارهای تشخیصی کار می‌کنند.
«در ایران هم چند استارتاپ این مسیر را شروع کرده‌اند. اگر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ادامه پیدا کند، این حوزه می‌تواند در چند سال آینده دستاوردهای مهمی برای کشور داشته باشد.»
سرمایه‌گذاری‌های گلرنگ در فناوری‌های سلامت
نریمانی درباره رویکرد گروه دارویی گلرنگ توضیح می‌دهد:
«گروه دارویی گلرنگ و زیرمجموعه‌هایش تا امروز حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان در صنایع فناوری‌محور دارویی و حوزه سلامت سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این بخشی از استراتژی ما برای تبدیل شدن به یکی از رهبران صنعت دارویی کشور است.»
تعامل با دانشگاه‌ها و مراکز نوآوری
یکی از نقاط تمرکز گلرنگ، ایجاد اکوسیستمی پویا بین دانشگاه‌ها، مراکز رشد و سرمایه‌گذاران است.
«در حال حاضر با دانشگاه‌های علوم پزشکی همکاری نزدیکی داریم. همچنین از طریق گلرنگ ونچرز، بازوی سرمایه‌گذاری جسورانه گروه، پروژه‌های نوآورانه را شناسایی و حمایت می‌کنیم.»
به گفته‌ی او، این همکاری‌ها تاکنون به شکل‌گیری پروژه‌های موفقی منجر شده‌اند:
«سال گذشته فراخوان ایده‌های نوآورانه برگزار کردیم و تعاملات خوبی با پلتفرم‌های آموزشی و دارویی داشتیم. این روند هم به کاهش وابستگی کمک می‌کند و هم صادرات محصولات دانش‌بنیان را افزایش می‌دهد.»
هوش مصنوعی در آستانه‌ی دگرگون‌سازی صنعت داروسازی ایران است، اما مسیر آن از دولت نمی‌گذرد؛ از استارتاپ‌ها می‌گذرد.
به گفته‌ی دکتر نریمانی، اگر زیرساخت‌های انسانی و قانونی تقویت شوند و بخش خصوصی نقش محوری خود را ایفا کند، ایران می‌تواند از مصرف‌کننده فناوری به خالق آن در حوزه سلامت تبدیل شود.