خبرگزاری مهر – گروه سلامت: با فرارسیدن فصل سرد سال، تغییرات طبیعی در فیزیولوژی بدن انسان موجب دگرگونی الگوی بیماری‌ها می‌شود؛ به‌گونه‌ای که در این دوران، شیوع بیماری‌های ویروسی به‌ویژه عفونت‌های تنفسی و گوارشی افزایش می‌یابد؛ تقویت سیستم ایمنی، رعایت اصول بهداشتی و استفاده از تغذیه مناسب و دمنوش‌های گیاهی، نقش کلیدی در پیشگیری و کاهش شدت این بیماری‌ها دارد. استراحت کافی، مصرف مایعات، خوراکی‌های مقوی و پرهیز از غذاهای سنگین، از مهم‌ترین توصیه‌ها برای مقابله با ویروس‌ها در فصل‌های سرد سال است.
در همین راستا خبرنگار مهر با مصطفی احمدی استادیار دانشگاه علوم پزشکی بابل و متخصص طب ایرانی گفتگویی داشته است.
با پایان تابستان بدن دچار چه تغییراتی می‌شود؟
احمدی: با ورود از فصل گرم به فصل سرد سال، بدن انسان تحت تأثیر طبیعت هوشمند بدن یا همان فیزیولوژی، تغییرات گسترده‌ای را تجربه می‌کند. این تغییرات شامل گردش خون، سطح هورمون‌ها، ریتم خواب و نوع تغذیه است که همگی در سازگاری بدن با شرایط محیطی نقش دارند.
در فصل گرم، خون بیشتر به سطح پوست جریان پیدا می‌کند تا دمای بدن کاهش یابد و تعادل حرارتی حفظ شود. اما در فصل سرد، شرایط متفاوت است. بدن برای جلوگیری از کاهش دما، خون‌رسانی را به سطح پوست محدود کرده و جریان خون را به سمت ارگان‌های داخلی مانند کبد و معده هدایت می‌کند. به همین دلیل، در فصل سرد قدرت هضم و عملکرد سیستم گوارشی افزایش پیدا می‌کند.
این تغییرات فیزیولوژیک موجب می‌شود نوع بیماری‌ها نیز در فصول مختلف تفاوت داشته باشد. در فصل گرم، مشکلات گوارشی بیشتر بروز می‌کند، در حالی‌که با آغاز فصل سرد، علائم گوارشی کاهش یافته و بیماری‌های ویروسی، به‌ویژه عفونت‌های تنفسی، شیوع بیشتری پیدا می‌کنند؛ همچنین توجه به این تغییرات طبیعی بدن در فصل‌های مختلف، می‌تواند در پیشگیری و مدیریت بیماری‌های فصلی مؤثر باشد.
چرا بیماری‌های ویروسی در فصل سرد افزایش میابند؟
احمدی: در فصل سرد سال، احتمال شیوع بیماری‌های ویروسی به‌ویژه در دستگاه تنفسی و گوارش افزایش می‌یابد. در این دوره، علاوه بر آنفولانزا و کرونا که عمدتاً سیستم تنفسی را درگیر می‌کنند، ویروس‌های گوارشی نیز می‌توانند باعث بروز بیماری شوند.
این نوع بیماری‌ها با علائمی مانند اسهال، استفراغ، تب خفیف، سردرد، درد عضلانی و گرفتگی یا پیچش شکم همراه هستند. در نگاه نخست ممکن است این علائم با مسمومیت غذایی اشتباه گرفته شود، اما منشأ اصلی آن‌ها عفونت ویروسی است.
این دسته از بیماری‌ها که در اصطلاح عامیانه به آن‌ها «آنفولانزای معده» گفته می‌شود، اغلب علائم تنفسی واضحی مانند سرفه یا آبریزش بینی ندارند و بیشتر به شکل مشکلات گوارشی بروز می‌کنند. ویروس‌هایی مانند آدنوویروس، روتاویروس و نورویروس از جمله مهم‌ترین عوامل بروز این بیماری‌ها هستند.
ویروس‌ها درمان دارویی اختصاصی ندارند و بهترین راهکار برای مقابله با آن‌ها، رعایت نکات پیشگیرانه و تقویت سیستم ایمنی بدن است. به‌دلیل توان بالای ویروس‌ها در تغییر و جهش ژنتیکی، ایمنی پایدار در برابر آن‌ها دشوار است؛ همان‌گونه که در مورد کرونا مشاهده شد. با این حال واکسیناسیون و مواجهه تدریجی بدن با ویروس‌ها می‌تواند سطح مقاومت ایمنی را افزایش دهد.
نقش سیستم ایمنی در کنترل بیماری‌های ویروسی چیست؟
احمدی: آنفولانزا به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های ویروسی تاریخ بشر، هرگز درمان قطعی نداشته است. به‌دلیل جهش‌های پی‌درپی ویروس‌ها، پیشگیری و تقویت سیستم ایمنی بهترین راهکار برای مقابله با این بیماری‌ها به شمار می‌رود.
آنفولانزا از ابتدای تاریخ تاکنون در میان انسان‌ها باقی مانده و هیچ درمان قطعی برای آن ارائه نشده است. علت اصلی این موضوع توان بالای ویروس آنفولانزا در تغییر و جهش ژنتیکی است که باعث می‌شود بدن به‌طور کامل در برابر آن ایمن نشود. با این حال، سیستم ایمنی انسان در طول زمان مقاومت بیشتری نسبت به ویروس‌ها پیدا می‌کند؛ مگر آنکه جهش‌های ناگهانی مانند آنفولانزای پرندگان رخ دهد.
ویروس‌ها به‌طور کامل از بین نمی‌روند و هر سال با گونه‌های جدید ظاهر می‌شوند. از این رو، کنترل و پیشگیری از ورود آن‌ها به بدن اهمیت زیادی دارد. برای این منظور، رعایت اقداماتی مانند شست‌وشوی مرتب دست‌ها، استفاده از ماسک، رعایت فاصله اجتماعی، ضدعفونی سطوح و اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار توصیه می‌شود. آموزش به دانش‌آموزان درباره بهداشت فردی، به‌ویژه در آغاز سال تحصیلی و فصل سرد، نیز از راهکارهای مهم پیشگیری است.
برخی گروه‌ها بیش از دیگران در معرض ابتلاء به بیماری‌های ویروسی قرار دارند. افراد سالمند، کودکان خردسال، بیماران دارای سیستم ایمنی ضعیف یا افرادی که به دلیل مصرف داروهایی مانند کورتون دچار سرکوب سیستم ایمنی هستند، جزو گروه‌های پرخطر محسوب می‌شوند. برای این افراد، رعایت اصول بهداشتی و مراقبتی باید جدی‌تر دنبال شود.
تقویت سیستم ایمنی بدن، کلید اصلی مقابله با بیماری‌های ویروسی است و اگرچه درمان قطعی برای آنفولانزا و ویروس‌های مشابه وجود ندارد، اما با مراقبت‌های فردی و اقدامات پیشگیرانه می‌توان خطر ابتلاء و شدت بیماری را کاهش داد.
توصیه طب ایرانی برای تقویت سیستم ایمنی در فصل سرد چیست؟
احمدی: با شروع فصل سرد سال و افزایش احتمال ابتلاء به بیماری‌های ویروسی، تقویت سیستم ایمنی بدن اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. پیشگیری بهترین راه مقابله با ویروس‌هاست و می‌توان با اصلاح سبک زندگی و استفاده از خوراکی‌های مقوی، مقاومت بدن را بالا برد.
مصرف دمنوش‌های گیاهی از جمله دمنوش بابونه به دلیل خاصیت ضدالتهابی و تقویت‌کنندگی سیستم ایمنی بسیار مؤثر است. همچنین استفاده از میوه‌ها و سبزیجات غنی از ویتامین C مانند فلفل دلمه‌ای، پرتقال و دیگر مرکبات توصیه می‌شود.
از دیگر روش‌های پیشنهادی طب ایرانی می‌توان به جوشاندن سه عدد گل میخک در یک لیوان شیر و نوشیدن آن پیش از خواب اشاره کرد که به بهبود شرایط هورمونی و ایمنی بدن کمک می‌کند. علاوه بر این، جایگزین کردن درمان‌های طبیعی به جای مصرف طولانی‌مدت داروهایی مانند کورتون نیز برای کاهش التهاب و تقویت بدن توصیه می‌شود.
در حوزه تغذیه، مصرف غذاهای سبک و مقوی مانند سوپ سبزیجات و فرآورده‌های طبیعی نظیر پنیر کاتج تهیه شده از جوشاندن شیر و افزودن چند قطره آب‌لیمو می‌تواند به بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک کند. نوشیدن آب پنیر حاصل از این فرآیند نیز یکی از راه‌های سنتی تقویت بدن است.
مصرف سبزیجات با برگ سبز اعم از برگ چغندر، جعفری، کاهو و برگ ترب دارای اهمیت زیادی است. این سبزیجات علاوه بر مواد مغذی، خاصیت ضدالتهابی نیز دارند. استفاده از دمنوش زردچوبه یک قاشق مرباخوری زردچوبه با آب ولرم و همچنین مصرف سیر به دلیل وجود ترکیب آلیسین، به‌عنوان یک ضدویروس طبیعی بسیار توصیه می‌شود. رعایت این توصیه‌های ساده در فصل سرد می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از ابتلاء به بیماری‌های ویروسی و حفظ سلامت عمومی داشته باشد.
راهکارهای مراقبتی هنگام ابتلاء به بیماری‌های ویروسی چیست؟
احمدی: برای بیماری‌های ویروسی درمان قطعی وجود ندارد و در زمان ابتلاء باید بر کنترل علائم و تقویت سیستم ایمنی تمرکز کرد. مصرف مایعات کافی و استفاده از دمنوش‌های گیاهی از مهم‌ترین توصیه‌ها در این شرایط است.
با توجه به ماهیت متغیر ویروس‌ها، درمان قطعی برای بیماری‌های ویروسی در دسترس نیست، در صورت ابتلاء به بیماری‌هایی مانند آنفولانزا یا عفونت‌های ویروسی گوارشی، بهترین روش، مراقبت‌های علامتی است تا سیستم ایمنی بدن بتواند با ویروس مقابله کند.
در این شرایط پزشکان معمولاً به جای تجویز داروی ضدویروس اختصاصی، درمان‌های علامتی مانند کنترل تب، کاهش ضعف عمومی یا رفع مشکلات گوارشی را پیشنهاد می‌کنند.
یکی از مهم‌ترین اقدامات، مصرف مایعات کافی است. کم‌آبی بدن به‌ویژه در زمان تب، اسهال یا استفراغ می‌تواند وضعیت بیمار را وخیم‌تر کند. نوشیدن آب ساده، آب پنیر سنتی، و انواع دمنوش‌های گیاهی از جمله بابونه، گزنه و آقطی، علاوه بر جبران کم‌آبی، به کاهش التهاب و تقویت بدن کمک می‌کنند.
علاوه بر این، استفاده از مواد طبیعی مانند پیاز، سیر و زردچوبه به دلیل خاصیت ضدالتهابی و ضدویروسی توصیه می‌شود. این ترکیبات می‌توانند به کاهش شدت علائم کمک کرده و روند بهبودی را تسریع کنند؛ گرچه هیچ داروی قطعی برای درمان ویروس‌ها وجود ندارد، اما رعایت اصول مراقبتی و تغذیه‌ای در کنار استراحت کافی می‌تواند نقش مهمی در بهبود سریع‌تر بیمار ایفا کند.
مراقبت‌های لازم هنگام بیماری ویروسی چیست؟
احمدی: استراحت کافی بدن در روزهای اول بیشترین انرژی را صرف مبارزه با ویروس می‌کند، به خصوص ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول نیاز به استراحت مطلق بدن وجود دارد؛ همچنین افراد اگر توان بدنی داشتند، بهتر است غذا مصرف نکرده و مانند یک روزه کوتاه، معده را خالی نگه دارند تا انرژی بدن صرف هضم غذا نشود.
افراد در این دوران باید از غذاهای سبک و زودهضم مثل سوپ رقیق، آب ماهیچه، فیله یا سینه مرغ کبابی، آب سیب طبیعی یا پودر آب‌پنیر، میوه‌های ساده مثل سیب یا موز، سبزیجات تازه به مقدار کم استفاده و از غذاهای سنگین و چرب که باعث کند شدن روند بهبودی می‌شود، پرهیز کنند.
در دوران بیماری مصرف مایعاتی آب ساده، دمنوش‌های ضدالتهاب و ضدویروس بابونه، گزنه، بنفشه، آقطی، زردچوبه، سیر، پیاز و ترکیب دمنوش بنفشه، شکر و نیشکر برای کنترل تب و تقویت سیستم ایمنی. چون زیاد از کم‌آبی بدن در اثر تب یا علائم گوارشی جلوگیری می‌کند.
پروبیوتیک‌ها بیماری می‌تواند تعادل میکروب‌های مفید روده را بر هم بزند و برای بازگرداندن این تعادل از مکمل پروبیوتیک و استفاده از غذاهای تخمیری مثل ماست خانگی، کفیر، یا مقدار کم سرکه طبیعی تخمیری استفاده شود.
همچنین افراد برای کنترل علائم تب و درد می‌توانند از مسکن‌های سبک البته با تجویز پزشک یا استفاده از دمنوش‌های آرام‌بخش مثل نعنا، بابونه، دارچین، تخم‌کاهو استفاده کرده و مصرف مایعات زیاد و پروبیوتیک‌ها بسیار کمک‌کننده هستند؛ به صورت کلی هدف این است که بدن انرژی کافی برای مبارزه با ویروس را پیدا کرده، کم‌آب نشده و علائم به شکل حمایتی کنترل شوند تا سیستم ایمنی بتواند با ویروس مقابله کند.