روایت دکتر مجتبی ابریشمی از نقطه تلاقی آموزش، پژوهش و درمان چشم پزشکی دانشگاه | ایران مدلبز

بسیار خرسندم که در کنار اساتید پرسنل خوب، متعهد و کارآزموده بیمارستان خاتم الانبیا(ص)؛ همچون اعضای یک خانواده، مشغول به کار هستم

وب دا: مسیر آینده شغلی‌اش را برای فعالیت در حرفه پزشکی، از همان دوران نوجوانی و روزهایی که برای درس خواندن به سالن مطالعه بیمارستان امام رضا(ع) می رفت، مشخص کرده بود و به این ترتیب در سال 1380 با رتبه 76 در کنکور سراسری، وارد رشته پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد شد:

من دکتر مجتبی ابریشمی، فلوشیپ آنکولوژی چشم و دانشیار حال حاضر گروه چشم پزشکی در بیمارستان خاتم الانبیاء(ص) مشهد، سال 1362در شهر مشهد متولد شدم و پس از گذراندن دوران ابتدایی تا متوسطه، برای تحصیل در مقطع پزشکی عمومی وارد دانشگاه علوم پزشکی مشهد شدم.

دکتر ابریشمی، در همان ابتدای گفتگو از روزهای حضورش در سالن مطالعه کتابخانه بیمارستان امام رضا(ع) به عنوان خاطره ای ماندگار از دوران نوجوانی یاد می کند و بر این نکته تأکید دارد که بیمارستان امام رضا(ع) خانه دوم اوست:

در سالهای منتهی به کنکور سراسری به دلیل اینکه نمی توانستم در منزل با تمرکز درس بخوانم، به کتابخانه مسجدالرضا(ع) می رفتم و در ادامه که از شرایط بهتر سالن مطالعه‌ی کتابخانه بیمارستان امام رضا(ع) مطلع شدم، ترجیح دادم از این فضا استفاده کنم و از همان زمان ارتباط من با بیمارستان امام رضا(ع) برقرار است. در ادامه هم دوران بالینی دانشجویی پزشکی، بیمارستان امام رضا(ع) انتخاب اول من بود و من همچنان خودم را یک امام رضایی می دانم و معتقدم که بیمارستان امام رضا(ع) خانه دوم من است.

این استاد جوان در طی دوران دانشجویی، مقطع عمومی پزشکی و دوره تخصص چشم پزشکی را در حالی پشت سر می گذارد که همواره نامش در بین دانشجویان برتر دوره قرار دارد:

من در سال 1387 دوره عمومی پزشکی را در شرایطی به پایان رساندم که به عنوان شاگرد سوم کل ورودی های دوره شناخته شده بودم  و با استفاده از سهمیه استعدادهای درخشان وارد رشته چشم پزشکی مشهد شدم.

تمایل به انجام فعالیت های پژوهشی سبب می شود که دکتر ابریشمی در مقاطع پزشکی عمومی و تخصص چشم پزشکی، مقالاتی را به رشته تحریر درآورد و در واقع فعالیت های پژوهشی را به موازات آموزش دیدن در فعالیت های تحصیلی خود داشته باشد:

هر چند در دوره عمومی، تنها موفق به چاپ یک مقاله شدم، اما در انتهای دوران رزیدنتی و زمانی که در آزمون  بورد تخصصی شرکت کردم خوشبختانه 16 مقاله چاپ شده داشتم . پس از گذراندن دوره آموزشی سربازی در دی ماه ۹۱، دوره خدمت سربازی را در بنیاد ملی نخبگان به عنوان طرح تحقیقاتی گذراندم و از اسفند همان سال به مدت یک سال و سه ماه، دوره طرح خود را در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان آغاز کردم.

آغاز فعالیت های حرفه ای در جایگاه خطیر هیأت علمی

سال 1393 همزمان با پایان کار دکتر ابریشمی در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، حکم آغاز فعالیت وی به عنوان عضو هیأت علمی در دانشگاه تهران صادر میشود و این فعالیت به مدت یک سال و نیم در بیمارستان فارابی تهران تا آغاز فلوشیپ ویتره و رتین در  مهرماه ۹۴ ادامه می یابد و  نهایتاً پس از خاتمه فلوشیپ در خرداد ماه سال 1396، به عنوان عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در بیمارستان خاتم الانبیاء(ص) مشغول به فعالیت می شود.

چالش های کار پزشکی بویژه در بخش دولتی و محدودیت های ناشی از آن که اغلب خانواده پزشکان را هم درگیر می کند، موضوع مهم دیگری است که دکتر مجتبی ابریشمی با اشاره به آن می گوید: تقریباً همه افرادی که درخانواده یک پزشک هستند، هم عرض او در مسائل کاری پزشک درگیر هستند و خصوصاً افرادی که در سیستم دولتی فعالیت دارند بیشتر این درگیری را احساس می کنند. در حال حاضر یکی از چالش های مهم من ( به عنوان یک هیأت علمی تمام وقت ) این است که وقت بسیار کمی برای گذراندن با خانواده دارم و با توجه به همین چالش ها هم ترجیح دادم که همسرم پزشک نباشند تا حداقل یک نفر در خانواده بتواند ستون خانواده را مستحکم کند و خدا را شکر، ایشان با صبوری و لطف فراوان، در ادامه مسیر خدمت، همراه و یار بنده بودند و مدیون ایشان هستم.

سه حوزه آموزش، پژوهش و درمان هر سه در اولویت‌اند

در پرسش بعدی، دیدگاه دکتر ابریشمی را پیرامون فعالیت در سه حوزه آموزش، درمان و پژوهش جویا می شوم و اینکه اساساً میتوان اولویت بندی در این سه حوزه داشت که پاسخ می دهد: از نظر من نمی توان سه حوزه آموزش، پژوهش و درمان را اولویت بندی کرد، اما معتقدم درمان پایه ای است که حوزه های آموزش و پژوهش بر آن سوار هستند و دانشگاه، مکانی است که این سه حوزه در عرض یکدیگر قرار می گیرند. شاید در خارج دانشگاه درمان اولویت داشته باشد، اما در دانشگاه علوم پزشکی، این سه حوزه در یک راستا قرار می گیرند. در سیستم دانشگاهی، از درمان بیمارانی که به ما مراجعه می کنند، برای آموزش و علم آموزی در بالین، در کنار آموزش تئوری استفاده می‌شود درباره نقش پژوهش هم باید گفت که بدون تحقیقات دانشگاه بی معنا است و در واقع دانشگاه های نسل جدید بر پایه پژوهش تعریف می شوند.

نقش پررنگ پژوهش در بهبود فرایند آموزش

پژوهش پایه پیشرفت و گسترش آموزش و درمان است و من با توجه به علاقه ای که به آموزش داشتم، کارشناسی ارشد آموزش پزشکی را هم دریافت کردم، پایان نامه آموزش پزشکی بنده نیز در رابطه با “کمک طلبی پژوهشی” بود چون معتقدم  پژوهش در آموزش دخیل است و از اهداف سیستم آموزشی این است که بتوانیم روش تحقیق و پژوهش را برای گسترش و بهبود آموزش دهیم.

در فضای دانشگاه و کنار ما، افرادی هستند که باید پژوهش را هم یاد بگیرند و بنابراین پژوهش باید یک قسمت پررنگی را نیز داشته باشد.البته ضعف هایی در این زمینه وجود دارد و متأسفانه به دلیل شرایط اجتماعی موجود و تحریم کشور، حوزه درمان در دانشگاه و بیمارستان های دولتی ، خود را به همه عرصه ها و حتی به آموزش تحمیل می کند و این باعث می شود که دو جبهه دیگر یعنی پژوهش و آموزش در مقابل فربه‌تر شدن درمان، کمتر دیده شوند اما چیزی از اهمیت آن دو حوزه کم نمی کند.

ویژگی های نسل جدید، آینده روشنی را نوید می‌دهد

در ادامه گفتگو از دکتر ابریشمی درباره نحوه تعامل ایشان با دانشجویانش و تفاوت نسل های گذشته با دانشجویان کنونی سوال می کنم که ضمن تأیید این تفاوت ها بیان می کند: در نگاهی یک جانبه و یک سویه، بله این تفاوت وجود دارد ولی باید ببینیم این تفاوت در چه زمینه ای است؟ چون در مقطعی که من هم دانشجو بودم، اعتقاد بر این بود که تفاوت ایجاد شده . اما من در نسل جدید  شرایطی را می بینم که به نفع حوزه های آموزش و پژوهش خواهد بود، البته ممکن است شکل آن متفاوت، اما ماهیت اصلی آن و ویژگی های نسل جدید، آینده روشنی را نوید می‌دهد. البته در مقابل این تفاوت من به عنوان کسی که رسالت آموزش را بر عهده دارم و به عنوان یک عضو هیأت علمی، باید بتوانم در ابتدا جامعه هدفم را بشناسم و سپس قادر باشم با دانشجویان  وارد تعامل شوم و در محیط به خوبی ارتباط برقرار کنم و سعی کنم با ایشان به تفاهم و تعامل خوبی در راستای اهدافی که تبیین شده برسم و معتقدم با این نسل جدید ، راحت تر به منظور می رسیم.

در واقع من قبل از اینکه یک معلم باشم، خود را یک دانش آموز و یک دانشجو می دانم؛ همچنان که درسن 29 سالگی دوره رزیدنتی را به اتمام رساندم، در 30 سالگی مجدداً به عنوان دانشجوی رشته آموزش پزشکی شروع به ادامه تحصیل کردم و در سن 39 سالگی دوباره دانشجو شدم و دوره فلوشیپ تومور را در دانشگاه تورنتو کانادا سپری کردم، بنابراین همیشه این چرخه دانشجو و معلم بودن را دارم و هیچ وقت از، دانشجو بودن جدا نمی شوم. معتقدم اگر بخواهم یک معلم خوبی بشوم، در ابتدا باید دانشجوی خوبی باشم و خودم اول خوب یاد بگیرم، تا بعد بتوانم خوب به دانشجویان آموزش دهم . یک معلم باید در کنار دانشجویانش باشد و از نقش صرفاً معلم- سخنران  که تنها در یک کلاس سخنرانی ارائه می دهد، به تدریج جدا شود.

آموختن مستمر و به روزرسانی اطلاعات؛ زیبایی رشته پزشکی

دکتر ابریشمی معتقد است که یک پزشک هیچ گاه از آموختن دور نیست و در توضیح این نگاه می گوید: زیبایی رشته پزشکی این است که همیشه پزشکان در حال آموختن باید باشند. بایستی همیشه در آن حیطه ای که فعالیت می کنیم،دانش مان بروز باشد. شاید حُسن عضویت درخانواده هیأت علمی دانشگاه همین است که ما دائماً در حال آموختن هستیم و سعی می کنیم، که خودمان را در یک جریان سریع به روز نگه داریم.

از ایشان درباره تأثیر فعالیت های حرفه ای پدر ( دکتر مجید ابریشمی) بر نحوه عملکرد او در عرصه طبابت سوال می کنم که در رابطه با آن پاسخ می دهد: پدر و مادرم هر دو، مردمی بودند و هرگز خود را از جامعه ای که در آن زندگی می کنند، جدا ندانستند و شاید این بزرگ‌ترین تأثیری است که من از ایشان گرفتم.  من سعی می کنم همان مسیر والدین را ادامه دهم. البته الگوهایی هم خارج از محیط خانواده بودند که من از آنها تأثیر گرفته ام و از جمله‌‌ی آنها می توان به آقایان دکتر مهرابی و دکتر سروقد اشاره کرد. به یاد دارم که استاد دکتر سروقد همیشه ساعت 6 صبح در بیمارستان حضور داشتند و با روی گشاده با دانشجویان و دستیاران، بیماران را ویزیت می کردند و همین طور آقای دکتر مهرابی که با عشق و علاقه بیماران را می دیدند و در کنار امور آموزشی و درمانی ، الگو  و با همه همکاران بخش، دوست و رفیق بودند و این رفتارها خیلی در من تأثیر گذار بود، آقای دکتر بلالی هم به عنوان یک چهره بزرگ در ذهن من ماندگار شدند از این جهت که به جایگاه و شهرشان خیلی علاقه داشتند و با وجود اینکه چند نفر از اعضای خانواده ایشان مهاجرت کردند، خودشان در ایران ماندند و اثرات ماندگاری خلق کردند. دکتر سیامک قنواتی زارعی هم که استاد راهنمای پایان نامه من بودند، به عنوان یک الگو در ذهن من ماندگار هستند، چون شاهد بودم که همیشه در کنار درمان و آموزش، همواره پژوهش هم انجام می دادند و این خیلی تأثیر گذار بود.

توضیح درباره نحوه پر کردن اوقات فراغت! آن هم از زبان یک استاد و پزشک تمام وقت دانشگاه می تواند با پاسخی شنیدنی همراه باشد و این پرسش بعدی است که دکتر ابریشمی در پاسخ به آن می گوید:

اوقات فراغت من در ایام تعطیل یا شب ها بعد از خروج از بیمارستان آغاز می شود و سعی میکنم این فرصت را بیشتر به خانواده اختصاص می دهم. همچنین سعی می کنم علاوه بر اینکه در کنار خانواده باشم، به امر پژوهش هم بپردازم، چون متأسفانه زمانی برای پژوهش در دانشگاه منظور نشده و بخش درمان، خود را بر تمام حوزه ها تحمیل کرده است.بنابراین تقریباً همه اعضای هیأت علمی به ویژه اعضای هیأت علمی بالینی اگر در عرصه پژوهش فعالند، از اوقات فراغت خود کم می کنند و به فعالیت های پژوهشی می پردازند. علاوه بر این،  سفر کردن را هم خیلی دوست دارم .

دانشگاه علوم پزشکی مشهد، یک دانشگاه مادر محسوب می شود

با توجه به فعالیت چند ساله‌ی دکتر ابریشمی در دانشگاه علوم پزشکی مشهد از ایشان درخواست می کنم که یک تحلیل کلی از فضای موجود در دانشگاه ارائه کنند و استاد پاسخ می دهند:

  دانشگاه علوم پزشکی مشهد یک دانشگاه مادر و بزرگ محسوب می شود که البته متأسفانه با مسائل و مشکلات بسیار زیادی، دست و پنجه نرم می کند و به نوعی، هم از شرایط کلان کشوری بر آن تحمیل می شود و هم شرایط شهری و شرایط خاص استان خراسان . شهر مشهد یک شهر زیارتی است و نیازها و شرایط خاصی دارد، این امر را در کنار جوّ خاصی که در دانشگاه علوم پزشکی مشهد حاکم است در نظر بگیرید که البته در سال های اخیر بهتر شده اما، شرایط متفاوتی نسبت به دانشگاه های علوم پزشکی زاهدان و تهران دارد و بنده که در این دانشگاه ها خدمت کردم این تفاوت را کاملا درک می کنم. مسلماً شرایط دانشگاه های کشور و از جمله دانشگاه مشهد با هیچ کدام از دانشگاه های خارج از کشور قابل قیاس نیست و در اینجا باید دانشگاه با یک سری شرایطی دست و پنجه نرم کند که شاید جزء وظایف ذاتی اش نیست، اما بر عهده دانشگاه گذاشته شده است.

بحث توانمند کردن اعضای هیأت علمی هم بسیار مهم است و دانشگاه باید با تقویت و توانمند کردن اعضای هیأت علمی و ایجاد الگوهای زنده مناسب برای دانشجویان زمینه تربیت  غیر مستقیم را فراهم کند. اگر دانشگاه هیأت علمی خوب، توانمند و مناسبی داشته باشد، مسلماً در حیطه های مختلف می تواند تأثیر گذار باشد و الگوپروری خوبی خواهد داشت. البته همانطور که قبلا هم عرض کردم متأسفانه درمان خود را به سایر حوزه ها تحمیل می کند و از طرفی شرایط اقتصادی جامعه دانشگاه را به عنوان متولی درمان، ملزم می کند که بخش درمان دولتی را توانمندتر کند و از بخش پژوهش و آموزش کاسته شود و این باعث می شود فرصتی برای این دو بخش مهم باقی نماند.

خانواده؛ پشتوانه ای ارزشمند و تأثیرگذار

 دکتر ابریشمی به نقش حمایت گر خانواده در پیشبرد اهداف و برنامه زندگیش هم اشاره و تأکید می کند: نقش خانواده قطعاً مهم و پشتوانه بسیار ارزشمندی است . به عنوان مثال در طی سال های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ که من برای طی دوره فلوشیپ آنکولوژی چشم به کانادا عزیمت کردم، متأسفانه ویزای همسر و فرزندم تا مدتی طولانی صادر نشد و لاجرم همسرم به همراه فرزندم مدت دو سال در ایران تنها بودند و در واقع همسرم همه مسئولیت های زندگی را به دوش می کشید، همین طور پدر و مادرم شرایط کار مرا به خوبی درک کرده اند و می دانند که شاید همانند یک فرد معمولی نتوانم هر روز به آنها سر بزنم و توقعی هم در این زمینه ندارند.

در مجموع میتوان گفت که همه اعضای خانواده تحت تأثیر کار یک پزشک و هیأت علمی بالینی قرار می گیرند و اغلب همه این افراد گذشت می کنند تا مسیر پیشرفت او متوقف نشود، متأسفانه آن قسمت مغفولی که در دانشگاه وجود دارد، این است که خانواده دانشگاهیان، چه کادر درمانی و چه اعضای هیأت علمی آنگونه که باید دیده نمی شوند و من امیدوار هستم که یک نگاه بهتری در این خصوص حاصل شود.

فضای کار در بیمارستان خاتم الانبیاء(ص) حقیقتاً دلگرم کننده است

فعالیت درمانی در یک مرکز دولتی؛ آن هم بصورت تمام وقت، کار بزرگ و پرزحمتی است که شاید جز با انگیزه‌ی خدمت به قشر نیازمند جامعه و بیمارانی که تنها نقطه امیدشان همین مراکز است، نتوان در آن دوام آورد؛ و این همان باوری است که دکتر مجتبی ابریشمی سالها به پشتوانه‌ی آن، تلخی ها، کاستی ها و چالش های بسیاری را در فضای کار نادیده گرفته اند: یک نقل قول معروفی است که من گاهی به شوخی با سایر همکارانم عنوان می کنم و آن اینکه ” کارانه‌ برکت دارد”؛ من هر روز بیماران زیادی را ویزیت میکنم به اتاق عمل می برم والحق و الانصاف اگر مرکز دیگری غیر از بیمارستان وابسته به دانشگاه بود شاید هرگز این حجم از بار مسئولیت و کار را نمی پذیرفتم، اما خوشبختانه جوّ و شرایط حاکم در بیمارستان خاتم الانبیاء(ص) و ارتباط بین پرسنل و اعضای هیأت علمی، شکل متفاوتی دارد و حضور اساتید بزرگی همچون استاد درخشان و سایر اساتید و پرسنلی که در اینجا فعالیت می کنند واقعا دلگرم کننده است .

من حتی بیشتر از خانواده ام با آنها معاشرت و کار می کنم. شرایط کار کردن و لذت بردن از آن و افرادی که در کنار آنان قبول مسئولیت میکنم برایم مهم بوده است و کار کردن در بیمارستان خاتم به عنوان یک مرکزی که  درمانی ، آموزشی و پژوهشی است و پرسنل همکار و همراهی همچون خانواده دارد لذت همراه با افتخار برایم بوده و هست. از طرف دیگر وقتی نیاز یک بیمار برطرف می‌شود و درمان می شود، قطعاً این اتفاق همراه با دعای خیری است که در زندگی من و همه همکارانم تأثیر خواهد داشت ؛ اثری فراتر از یک کار روزمره و یک مسئولیت روتین. من بسیار خوشحالم که در کنار پرسنل خوب و متعهد و کارآزموده بیمارستان خاتم الانبیاء(ص) ، مانند اعضای یک خانواد، مشغول به کار هستم.

خدمت نوع دوستانه؛ از مهم ترین ویژگی های رشته پزشکی

دکتر ابریشمی این نکته مهم را هم گوشزد می کند که؛ اساساً خدمت نوع دوستانه، یکی از مهم ترین ویژگی های رشته پزشکی است و آن را از سایر مشاغلی که انجام خدمت می کنند، متمایز می کند. افرادی که در حیطه پزشکی و تیم درمان فعالیت می کنند، همه آنها یک خانواده هستند و من نمی توانم بگویم که نقش من به عنوان مثال  بالاتر یا مهم تر از یک پرستار است. چون اگر پرستار نباشد من نمی توانم هیچ کاری انجام و اگر پرسنل خدماتی نباشند، قطعاً من و  پرستار نمی توانیم خدمتی انجام دهیم. همه ما در نقش های متفاوت اما یکسان در کنار هم و البته با مسئولیت های متفاوت ایفای نقش می کنیم و هدف همه پاسخ به نیاز همنوعان است. از دید جامعه، نقش کادر پزشکی در دوران کووید بیشتر دیده شد ولی متأسفانه اخیرا کمرنگ تر شده است که امیدوارم مجدداً به جایگاه مناسب خود بازگردد.

در مورد تمایل این پزشک جوان برای سوق یافتن فرزندانشان به عرصه پزشکی و فعالیت در این حرفه سوال می کنم که پاسخ می گوید:

اینکه شخصاً تمایل داشته باشم فرزندم وارد عرصه پزشکی شود را، نه رد می کنم و نه تأیید… در واقع نه مشوقش هستم و نه او را از این کار منع می کنم. چون بعضاً مشاهده کرده ام که برخی از والدین به فرزند فشار می آورند که وارد رشته پزشکی شود و یا برعکس او را منع می کنند. اما من معتقدم خود فرزندم باید رشته اش را انتخاب کند و بر حسب عشق و علاقه هم این انتخاب انجام شود، که در اینصورت علاوه بر پیشرفت می تواند از آن رشته لذت هم ببرد،به نظر من،  زندگی نمی کنیم که کار کنیم ، بلکه کار می کنیم تا که  زندگی کنیم. باید قسمتی از زندگی ما کارمان باشد و از آن لذت ببریم. اگر حرفه فرد مورد علاقه اش نباشد، اثر خود را بر کیفیت زندگی در همه زمینه ها خواهد گذاشت.