نقد علمی بر تصمیم «قانونی‌سازی کشت خشخاش در ایران» | ایران مدلبز

 

دکتر محمدهادی فرح زادی

دکترای تخصصی مطالعات اعتیاد و

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی یزد

 

قانونی‌شدن کشت خشخاش با هدف تأمین مواد اولیه دارویی، به‌تازگی از سوی مسئولان مطرح شده است. این تصمیم در نگاه نخست می‌تواند پاسخی به نیاز واقعی کشور برای تولید داروهای ضد درد و مراقبت‌های پایان عمر باشد؛ اما بررسی‌های علمی و تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که چنین اقدامی، هم فواید مهم و هم مخاطرات جدی به همراه دارد.

 

فواید احتمالی

 • دسترسی پایدار بیماران به داروهای ضروری و کاهش وابستگی به واردات.

 • خودکفایی و افزایش امنیت دارویی در شرایط محدودیت‌های بین‌المللی.

 • امکان ایجاد زیرساخت‌های صنعتی و پژوهشی برای تولید داروهای مبتنی بر آلکالوئیدهای خشخاش.

 

مخاطرات و چالش‌ها

 • مهم‌ترین نگرانی، خطر «انحراف» محصول از مسیر رسمی به بازار غیرقانونی است؛ تجربهٔ بسیاری از کشورها نشان داده که در صورت نبود نظارت سختگیرانه، بخشی از محصول به چرخه قاچاق راه می‌یابد.

 • افزایش عرضه می‌تواند منجر به مصرف غیرپزشکی، وابستگی و مشکلات اجتماعی شود؛ همان‌طور که در بحران اپیوئیدها در برخی کشورها رخ داد.

 • تبعات اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی نیز باید دیده شود، تا کشت خشخاش به اقتصاد غیررسمی و قاچاق متصل نشود.

 • از منظر حقوق بین‌الملل، ایران موظف به رعایت کنوانسیون‌های مواد مخدر سازمان ملل و گزارش‌دهی دقیق به نهادهای نظارتی (INCB) خواهد بود.

 

پیش‌شرط‌های ضروری برای اجرای ایمن این سیاست

 1. محدودکردن کشت به اراضی مشخص و تحت نظارت مستقیم دولت.

 2. ردیابی کامل محصول از مزرعه تا کارخانه با ابزارهای فناورانه و گزارش‌دهی شفاف.

 3. تمرکز فرآوری مواد اولیه در واحدهای بسیار امن و دولتی/نیمه‌دولتی.

 4. تدوین دستورالعمل‌های سختگیرانه برای تجویز داروهای اوپیوییدی و تقویت سامانه نسخه‌نویسی الکترونیک.

 5. گسترش خدمات درمان اعتیاد و برنامه‌های کاهش آسیب، همزمان با افزایش تولید.

 

جمع‌بندی

تأمین داروهای حیاتی، ضرورتی انکارناپذیر است و کشت کنترل‌شده خشخاش می‌تواند به این هدف کمک کند. اما اگر این سیاست بدون نظارت همه‌جانبه، گزارش‌دهی شفاف و همراهی نظام سلامت در حوزه اعتیاد اجرا شود، خطرات آن می‌تواند فراتر از منافعش باشد. تجربهٔ جهانی نشان داده است که توازن میان «دسترسی» و «کنترل» ظریف و حساس است؛ بنابراین اجرای موفق این سیاست نیازمند برنامه‌ای جامع، چندبخشی و مبتنی بر شواهد علمی خواهد بود.