به گزارش خبرنگار مهر، فریدون عزیزی، رئیس پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در نشست خبری به مناسبت روز جهانی تیروئید با اشاره به سابقه شکل‌گیری فوق تخصص غدد در ایران گفت: رشته فوق‌تخصصی غدد از سال ۱۳۶۴ در کشور بنیان نهاده شد و هم‌اکنون در تمامی استان‌ها فعال است. طبق مستندات علمی جهانی، ایران دهمین کشور دنیا از نظر تعداد مقالات منتشرشده در حوزه غدد محسوب می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به نقش حیاتی تیروئید در سلامت عمومی اظهار داشت: تیروئید غده‌ای در جلوی گردن است که با ترشح هورمون‌هایی به درون خون، مسئول تنظیم متابولیسم بدن است. نقش کلیدی این غده در دوران جنینی و بارداری است؛ به‌ویژه در رشد مغزی جنین. مهم‌ترین بخش تیروئید، ید موجود در آن است که در صورت کمبود در دوران بارداری، حتی با درمان‌های بعدی نیز امکان جبران اختلالات رشد سلولی وجود ندارد.
عزیزی افزود: سلول‌های مغزی جنین باید از تعداد اندک به حدود ۱۰۰ میلیارد سلول برسند تا پایه‌های ضریب هوشی شکل بگیرد. پیش از سال ۱۳۶۲، مطالعات نشان داد بیماری تیروئید از جمله گواتر در جامعه شایع بوده، اما پس از انجام بررسی‌های علمی و درمان‌های هدفمند، کنترل این بیماری در دستور کار قرار گرفت.
وی با اشاره به نتایج مطالعات میدانی گفت: در روستاهای شمال تهران، ۷۰ درصد دختران و ۵۴ درصد پسران دچار اختلال رشد قدی بودند، به‌گونه‌ای که برخی بیش از حد قد بلند بودند و کمتر از ۳ درصد رشد قدی طبیعی داشتند. در همان منطقه، ۱۰۰ درصد جمعیت دچار گواتر، ۶۰ درصد دچار کم‌کاری تیروئید و ۱۲ درصد دارای اختلال رشد ذهنی بودند که نشان‌دهنده وضعیت وخیم آن زمان بود.
چالش کمبود ید در دوران بارداری
وی خاطرنشان کرد: بررسی‌ها از سال ۱۳۶۸ آغاز شد و در سال ۱۳۶۹ توزیع نمک یددار در سطح کشور آغاز شد. با این اقدام، بهبود چشمگیری در وضعیت سلامت تیروئید رقم خورد. در حالی که تا سال ۱۳۷۵ شیوع شدید گواتر در کشور گزارش می‌شد، این آمار تا سال ۱۳۸۰ به‌طور قابل توجهی کاهش یافت.
به گفته رئیس پژوهشکده غدد، ایران از سال ۱۳۸۲ از سوی سازمان جهانی بهداشت (WHO) در جمع کشورهای عاری از کمبود ید معرفی شده است.
وی افزود: در طی سه دهه گذشته، بیش از ۳۰ میلیون نوزاد که ممکن بود دچار کمبود ید شوند، با اجرای این سیاست‌ها از عوارض آن مصون ماندند.
عزیزی با اشاره به چالش کمبود ید در دوران بارداری گفت: مصرف نمک یددار به تنهایی کفایت نمی‌کند. میانگین ید ادرار زنان باردار باید بالاتر از ۱۵۰ میکروگرم در لیتر باشد و لازم است در کنار نمک یددار، مکمل ید نیز مصرف شود. برنامه‌ریزی شده است تا با تلاش وزارت بهداشت، طی دو سال آینده کمبود ید در دوران بارداری نیز به‌طور کامل برطرف شود.
وی تأکید کرد: زنان باردار باید از ابتدای بارداری تا پایان سه‌ماهه اول، مکمل یدوفولیک مصرف کنند تا از اختلالات رشدی جنین جلوگیری شود. در صورت رعایت نشدن اصول پیشگیری، احتمال بازگشت اختلالات ناشی از کمبود ید در جامعه وجود دارد.
در پایان، عزیزی بر ضرورت ادامه پایش سراسری ید رسانی در جامعه تأکید کرد و گفت: پایش میزان ید هر پنج سال یک‌بار، به‌ویژه در میان زنان باردار، باید به‌صورت منظم انجام شود تا از بروز مجدد اختلالات تیروئیدی جلوگیری گردد.
هوش مصنوعی و تیروئید؛ ابزار کمکی با ظرفیت‌های بالقوه
رئیس پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم، در خصوص استفاده از هوش مصنوعی در تشخیص بیماری‌های تیروئید گفت: استفاده از هوش مصنوعی لازم است اما تا زمانی که دانش ما و قدرت هوش مصنوعی به سطح مطلوب نرسد، باید با احتیاط به آن نگاه کرد. در حال حاضر این فناوری می‌تواند به عنوان نیروی کمکی مورد استفاده قرار گیرد، اما هنوز راه زیادی تا بهره‌گیری کامل از آن داریم.
وی همچنین درباره انتخاب روز جهانی تیروئید افزود: یکی از دلایل انتخاب این روز، اهمیت نقش ید و کانیود ید در اروپا بوده است که انجمن‌های اروپایی و آمریکایی در همین روز فعالیت‌های خود را آغاز کردند؛ به همین دلیل امروز به نام روز جهانی تیروئید نام‌گذاری شده است.
عزیزی درباره وضعیت بیماری‌های تیروئید در کشور بیان کرد: با وجود بیماری‌هایی که ممکن است باعث کم‌کاری یا پرکاری تیروئید شوند، خوشبختانه در زمینه رفع کمبود ید موفقیت‌های قابل توجهی داشته‌ایم. شیوع گواتر در کشور از ۶۸ درصد به ۵ تا ۷ درصد کاهش یافته است. البته ممکن است عوامل دیگری مانند علل مادرزادی نیز در بروز بیماری نقش داشته باشند، اما در کنترل کمبود ید به نتایج چشمگیری دست یافته‌ایم.
عزیزی اذعان کرد: به طور کلی، تمامی استان‌ها تلاش می‌کنند که یدرسانی به بهترین شکل ممکن انجام شود. با این حال، برای دریافت آمار دقیق‌تر باید گزارش‌های وزارت بهداشت مورد بررسی قرار گیرد. همچنین بخش مهمی از مراقبت‌ها به مصرف نمک یددار توسط زنان باردار بستگی دارد.
لزوم استمرار آگاه‌سازی درباره ید و مقابله با شبه‌علم در فضای مجازی
عزیزی با تأکید بر اهمیت تداوم اطلاع‌رسانی در زمینه کمبود ید اظهار کرد: در رابطه با کمبود ید نباید از آگاهی‌بخشی به جامعه غافل شد. چرا که کاهش سطح ید از حد مشخصی، می‌تواند منجر به بروز اختلالات و مشکلات جدی در رشد جنین شود. ید تأثیر مستقیم بر ذهن و هوش کودکان دارد، بنابراین افزایش نظارت و آگاه‌سازی عمومی امری ضروری است.
وی همچنین درباره گسترش شبه‌علم در فضای مجازی گفت: انتشار مطالب غیرعلمی در فضای مجازی پدیده‌ای جهانی است و دولت‌ها قادر به کنترل کامل آن نیستند. با این حال، می‌توان با ارتقای سواد سلامت جامعه، تأثیر این مطالب را کاهش داد. مردم برای دریافت اطلاعات صحیح باید به پزشکان و متخصصان مراجعه کنند، نه به درمان‌های متفرقه و غیرعلمی.
عزیزی در ادامه به علائم مرتبط با اختلالات تیروئید اشاره کرد و گفت: در کودکان، اختلالات رشد می‌تواند از نشانه‌های مشکلات تیروئیدی باشد و در بزرگسالان، علائمی مانند گواتر و کم‌کاری تیروئید باید مورد توجه قرار گیرد. خوشبختانه با برطرف شدن کمبود ید در کشور، این علائم در سال‌های اخیر تا حد زیادی کاهش یافته‌اند.
شیوع چاقی، دیابت و پوکی استخوان نگران‌کننده است
رئیس پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم، با اشاره به روند صعودی برخی از بیماری‌های متابولیک در کشور، اظهار داشت: چاقی، دیابت و پوکی استخوان از جمله بیماری‌هایی هستند که در سال‌های اخیر با روند افزایشی چشمگیری مواجه بوده‌اند و در حال حاضر جزو شایع‌ترین بیماری‌ها در دنیا به شمار می‌آیند. براساس آمار، حدود ۱۵ درصد از افراد بالای ۲۰ سال در کشور به دیابت مبتلا هستند.
وی در ادامه افزود: پوکی استخوان نیز به‌ویژه در میان زنان یائسه شایع‌تر است. یکی از دلایل مهم بروز این بیماری، پایین بودن مصرف لبنیات در سبد غذایی روزانه است که منجر به کاهش تراکم استخوانی و افزایش خطر شکستگی‌ها می‌شود.
عزیزی با اشاره به نقش ید در سلامت عمومی، عنوان کرد: بسیاری از این بیماری‌ها، از جمله چاقی و دیابت، می‌توانند با کمبود ید نیز مرتبط باشند. کمبود ید باعث اختلال در عملکرد غده تیروئید شده و به دنبال آن، اختلالات متابولیکی در بدن ایجاد می‌شود.
وی با تأکید بر اهمیت توجه به بیماری‌های تیروئیدی گفت: در حال حاضر، بیماری‌های تیروئیدی جزو شایع‌ترین اختلالات غدد در سطح جهان هستند. از این رو، پیشگیری، غربالگری منظم و درمان به‌موقع این بیماری‌ها باید به‌عنوان اولویتی مهم در نظام سلامت کشور مدنظر قرار گیرد.
پوشش ۹۹ درصدی غربالگری کم‌کاری تیروئید نوزادان در کشور
رئیس پژوهشکده غدد درون‌ریز و متابولیسم، با اشاره به سابقه اجرای طرح‌های ملی غربالگری بیماری‌های تیروئیدی در کشور، گفت: در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، به‌ویژه در دهه ۱۳۵۰، موارد متعددی از کودکان و نوجوانان با رشد جسمی نامتناسب ناشی از کم‌کاری تیروئید مادرزادی مشاهده می‌شد. این کودکان که در سنین ۵ تا ۱۵ سال بودند، به دلیل عدم تشخیص به‌موقع، با عوارض شدید رشد مواجه می‌شدند.
وی ادامه داد: خوشبختانه با تلاش متخصصان داخلی، از سال ۱۳۶۸ طرح غربالگری نوزادان ابتدا در تهران و سپس در سطح ملی آغاز شد. امروز، بیش از ۹۹ درصد نوزادان پیش از یک‌ماهگی تحت غربالگری قرار می‌گیرند ودر صورت تشخیص کم‌کاری تیروئید، بلافاصله وارد فرآیند درمان می‌شوند. این اقدام توانسته تا حد زیادی از بروز اختلالات رشدی ناشی از این بیماری جلوگیری کند.
عزیزی با تأکید بر نقش اطلاع‌رسانی در موفقیت این طرح گفت: یکی از دلایل مهم اجرای موفق این برنامه، آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و ترغیب آن‌ها به مراجعه سریع برای انجام غربالگری بوده است. جالب آنکه این طرح در بسیاری از کشورهای جهان هنوز به‌طور کامل اجرا نمی‌شود، اما در ایران به‌خوبی نهادینه شده است.
وی در ادامه درباره پرکاری تیروئید نیز توضیح داد: حدود ۷۰ درصد از موارد پرکاری تیروئید در کشور، از نوع منتشر هستند؛ مشکلی که در گذشته، به‌ویژه در دوران کمبود ید، شایع‌تر بود. هرچند درمان‌های دارویی و جراحی برای این بیماری در دسترس است، اما در نزدیک به ۵۰ درصد موارد، پس از قطع دارو، بیماری عود می‌کند.
عزیزی در پایان از یک روش نوین درمانی خبر داد و گفت: اخیراً روشی جدید برای درمان بلندمدت پرکاری تیروئید روی ۱۱۰ بیمار آزمایش شده که نتایج بسیار امیدوارکننده‌ای داشته است. این روش در حال حاضر در مرحله بررسی و مطالعات تکمیلی قرار دارد و می‌تواند به‌عنوان یکی از گزینه‌های درمان پایدار در آینده مورد استفاده قرار گیرد.
نقش تغذیه و اثرگذاری آن روی تیروئید
عزیزی در رابطه با نقش تغذیه و اثرگذاری ان روی تیروئید گفت: شواهد علمی مشخصی درباره تأثیر مستقیم و بلندمدت استفاده از مواد پلاستیکی یا مواد مصنوعی بر عملکرد تیروئید وجود ندارد، هرچند برخی از این ترکیبات ممکن است در فرایند تولید برخی مواد غذایی حضور داشته باشند. با این حال، نمی‌توان گفت این مواد تأثیر قطعی و مضر بر عملکرد غده تیروئید دارند.
وی ادامه داد: در این میان، مصرف زیاد سویا برای افرادی که زمینه کم‌کاری تیروئید دارند، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند و توصیه می‌شود در این افراد با احتیاط بیشتری مصرف شود.
عزیزی اذعان کرد: مهم‌ترین عواملی که عملکرد تیروئید را تحت تأثیر قرار می‌دهند، داروها هستند. برخی داروها به‌ویژه در مواردی که بیمار مشکلات گوارشی یا اختلال در جذب دارو دارد، ممکن است در روند درمان اختلال ایجاد کنند یا سطح هورمون‌ها را در خون تغییر دهند. در مجموع، سبک زندگی به‌تنهایی عامل تعیین‌کننده‌ای در بروز اختلالات تیروئیدی نیست و عمده مشکلات این غده بیشتر تحت تأثیر عوامل دارویی یا زمینه‌ای شکل می‌گیرد.
عزیزی اذعان کرد: در سال‌های اخیر، با گسترش استفاده از ابزارهای تصویربرداری مانند سونوگرافی، موارد زیادی از گره‌های تیروئید در افراد شناسایی شده که لزوماً مشکل‌زا نیستند. این روند موجب نگرانی‌های بی‌مورد و حتی انجام اقدامات غیرضروری در برخی بیماران شده است.
عزیزی افزود: در حالی که تنها ۲ تا ۵ درصد از جمعیت واقعاً به بیماری‌های بالینی تیروئید مبتلا هستند، بررسی‌های پس از مرگ نشان داده که ۳۰ تا ۶۰ درصد افراد ممکن است دارای گره‌های تیروئیدی باشند که در طول زندگی هیچ‌گونه علامتی از خود نشان نداده‌اند و نیازی به مداخله نداشته‌اند.
وی گفت: با وجود این آمار بالا، احتمال بدخیمی در گره‌های تیروئید بسیار پایین است. تنها حدود پنج مورد در هر یک‌میلیون نفر به سرطان تیروئید مبتلا می‌شوند که نشان‌دهنده نادر بودن این نوع سرطان در سطح جمعیت است.
وی افزود: یکی از چالش‌های فعلی، انجام بی‌مورد سونوگرافی در افراد بدون علامت است. این در حالی است که انجمن‌های علمی تیروئید در اروپا، آمریکا و ایران همگی تأکید دارند که انجام سونوگرافی تنها زمانی توصیه می‌شود که بیمار توسط پزشک معاینه شود و گره‌ای با اندازه بیش از یک سانتی‌متر در تیروئید لمس شود یا دلایل بالینی مشخص دیگری وجود داشته باشد.
عزیزی گفت: بسیاری از گره‌های کوچک تیروئید نه‌تنها نیازی به بررسی ندارند، بلکه شناسایی آن‌ها ممکن است منجر به اضطراب بیمار، پیگیری‌های غیرضروری و حتی اقدامات درمانی نالازم شود. بنابراین توصیه اصلی این است که تنها در صورت وجود شواهد بالینی و بر اساس تشخیص پزشک متخصص، تصویربرداری از تیروئید انجام شود. مراجعه مستقیم به سونوگرافی بدون بررسی بالینی نه‌تنها سودمند نیست، بلکه می‌تواند روند طبیعی زندگی فرد را با نگرانی‌های بی‌مورد مختل کند.