تصادفات جاده‌ای یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ‌ومیر و آسیب‌های جسمی و روانی در کشور ماست؛ پدیده‌ای که سالانه جان نزدیک به ۲۰ هزار نفر را می‌گیرد و خسارات جبران‌ناپذیری به سرمایه‌های انسانی و اقتصادی وارد می‌کند. در حالی‌ که همواره از خطاهای انسانی یا مشکلات زیرساختی به عنوان عوامل اصلی این بحران یاد می‌شود، نقش ارگونومی، به‌عنوان یک علم بین‌رشته‌ای، در پیشگیری و کاهش این حوادث کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

ارگونومی، با هدف بهینه‌سازی تعامل میان انسان، ماشین و محیط، می‌تواند ابزار مهمی در کاهش خطاهای انسانی و ارتقاء ایمنی رانندگی باشد. این علم با بهره‌گیری از روان‌شناسی، مهندسی، فیزیولوژی و طراحی صنعتی، امکان طراحی خودروها، جاده‌ها و سیستم‌های هشداردهنده را به‌گونه‌ای فراهم می‌کند که متناسب با توانایی‌ها و محدودیت‌های انسانی باشد.

چهار دسته عامل عمده در بروز تصادفات جاده‌ای قابل شناسایی است: ۱. عوامل انسانی مانند خستگی، خواب‌آلودگی، حواس‌پرتی، سرعت غیرمجاز و مهارت ناکافی. ۲. نقایص فنی وسایل نقلیه همچون خرابی ترمزها یا طراحی غیراستاندارد خودرو. ۳. شرایط محیطی نامساعد مانند وضعیت بد آب‌وهوا یا دید ضعیف. ۴. مسائل زیرساختی و مدیریتی شامل طراحی ضعیف جاده‌ها، کمبود علائم و ضعف در امدادرسانی به‌موقع.

با توجه به این عوامل، مداخلات ارگونومیک می‌تواند به‌صورت ملموس در کاهش حوادث نقش ایفا کند:

طراحی صندلی‌ها، فرمان، پدال‌ها و نمایشگرهای خودرو با توجه به اصول ارگونومی، باعث کاهش خستگی راننده و افزایش تمرکز او می‌شود.

طراحی هوشمند جاده‌ها و علائم راهنمایی می‌تواند از بروز اشتباهات انسانی جلوگیری کند.

سیستم‌های هوشمند پایش راننده (Driver Monitoring Systems) با تحلیل حرکات چشم و چهره، علائم خواب‌آلودگی یا حواس‌پرتی را تشخیص داده و هشدار می‌دهند.

آموزش اصول ارگونومی به رانندگان، از جمله نحوه نشستن صحیح و استفاده از تجهیزات خودرو، یکی از راه‌های ارتقاء ایمنی شخصی است.

ادغام رویکردهای ارگونومیک در سیاست‌های کلان حوزه حمل‌ونقل و سلامت، می‌تواند نقش مهمی در کاهش تصادفات و ارتقای سلامت جامعه ایفا کند. این مهم باید در قالب یک سیاست ملی و هم‌راستا با سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور دنبال شود تا از اتلاف بیشتر منابع انسانی و اقتصادی جلوگیری شود.

دکتر محمد صادق قاسمی، مدیر گروه ارگونومی دانشگاه علوم پزشکی ایران