جنگ علمی علیه ایران آغاز شده است/ برخورد برخی مجلات علمی با ایران شبیه رفتار تاریخی با گالیله است | ایران مدلبز

دکتر شاهین آخوندزاده معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، با اشاره به وضعیت تولید علم در کشور طی سال‌های اخیر، در گفت‌وگو با وبدا اظهار کرد: ایران بر اساس نقشه جامع علمی کشور باید تا سال ۱۴۰۴ به جایگاه نخست منطقه در تولید علم دست پیدا می‌کرد؛ جایگاهی که ما در سال ۲۰۱۷ عملاً به آن رسیدیم و با فاصله قابل توجهی از کشورهایی مانند ترکیه و عربستان جلوتر بودیم. اما از سال ۲۰۲۱ این روند با توقف و کاهش مواجه شد و امروز ترکیه دوباره از ما پیشی گرفته و عربستان نیز فاصله خود را کم کرده است.

او دلیل این عقب‌ماندگی را مجموعه‌ای از چالش‌های آشکار دانست و افزود: یکی از عوامل جدی، تشدید تحریم‌های علمی علیه ایران به‌ویژه در حوزه تجهیزات در سال گذشته بود. این تحریم‌ها در کنار فشارهای اقتصادی، امکان به‌روزرسانی آزمایشگاه‌ها و حضور فعال محققان ما در عرصه بین‌المللی را به‌شدت محدود کرده است.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت با بیان اینکه کاهش تعاملات علمی بین‌المللی بر میزان استنادات و کیفیت پژوهش اثر مستقیم دارد، توضیح داد: وقتی یک مقاله تنها در یک مرکز ایرانی انجام شود، شانس استناد آن محدود است. اما اگر پژوهش چندمرکزی یا بین‌المللی باشد، ضریب اثرگذاری آن چند برابر افزایش می‌یابد. تحریم‌های علمی و محدودیت‌های اقتصادی باعث شده است حضور محققان ایرانی در مجامع جهانی و همکاری‌های چندکشوری کاهش پیدا کند.

وی با اشاره به موضوع بودجه پژوهش گفت: طبق اسناد بالادستی، سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی باید به ۲ درصد برسد؛ اما این رقم که پیش‌تر حدود نیم درصد بود، اکنون حتی از این میزان نیز پایین‌تر آمده است. در حالی که برخی کشورهای منطقه مانند رژیم اشغالگر قدس تا ۶ درصد از تولید ناخالص ملی خود را به پژوهش اختصاص داده‌اند، ایران نه‌تنها رشد نکرده بلکه عقب هم رفته است.

دکتر آخوندزاده ادامه داد: برای نمونه، ردیف بودجه معاونت تحقیقات و فناوری در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۳۰ میلیارد تومان بود. اکنون در سال ۱۴۰۴ این رقم در حالی ثابت مانده که نرخ تورم طی این سال‌ها چندین برابر شده است. این کاهش قدرت خرید، به‌شدت بر کیفیت تحقیقات اثر می‌گذارد.

او وضعیت آزمایشگاه‌های دانشگاهی را نیز نگران‌کننده توصیف کرد و گفت: سال‌هاست که آزمایشگاه‌ها و تجهیزات دانشگاه‌های علوم پزشکی نوسازی نشده‌اند. امروز پژوهش‌های علمی بدون دسترسی به تجهیزات به‌روز عملا امکان‌پذیر نیست و یک برنامه جدی برای بازسازی و تجهیز مجدد این مراکز ضروری است.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: این مجموعه عوامل در کنار یکدیگر سبب شده خروجی علمی کشور نسبت به گذشته کاهش پیدا کند. برای بازگشت به مسیر رشد، نیاز به رفع محدودیت‌ها، تقویت دیپلماسی علمی، و افزایش واقعی سرمایه‌گذاری در پژوهش داریم.

دکتر شاهین آخوندزاده در ادامه این گفت و گو، با اشاره به تجربه کشورهایی مانند ترکیه پس از بحران‌های اجتماعی-سیاسی، تأکید کرد: رشد علمی بدون آرامش داخلی، ثبات اقتصادی و فضای مناسب برای تحقیق و توسعه امکان‌پذیر نیست.

وی با بیان اینکه طی سال‌های اخیر بخشی از اعضای هیئت علمی و فارغ‌التحصیلان توانمند از کشور مهاجرت کرده‌اند، افزود: این موضوع طبیعتا به رشد علمی ایران لطمه می‌زند. باید بتوانیم نخبگان علمی را هم حفظ و هم جذب کنیم؛ به‌گونه‌ای که فارغ‌التحصیلان ایرانی خارج از کشور نیز انگیزه بازگشت داشته باشند.

فعال‌سازی اعضای هیئت علمی غیرفعال

دکتر آخوندزاده در پاسخ به پرسشی درباره برنامه وزارت بهداشت برای فعال‌سازی اعضای هیئت علمی کم‌کار یا فاقد فعالیت پژوهشی گفت: سال گذشته که کار را آغاز کردیم، محور اصلی ما نیروی انسانی بود. با وجود محدودیت‌های مالی و تجهیزاتی، همه منابع را به سمت حمایت هدفمند از پروژه‌های تحقیقاتی اعضای هیئت علمی جوان—به‌ویژه استادیارانی با سابقه ۲ تا ۵ سال—هدایت کردیم.

به گفته وی، حمایت از جوانان علاوه‌بر فعال‌سازی چرخه تحقیق، اعتمادبه‌نفس آنان را تقویت کرده و احتمال مهاجرت را کاهش می‌دهد.